Nọc bướm do Hiền Trang dịch, NXB Trẻ ấn hành
1. Nọc bướm đưa nhân vật chính tên Xuân trở về quê hương thất lạc của mình, làm sống dậy hồi ức về một Sài Gòn những năm binh lửa.
Ở đó những con người thuộc đủ lứa tuổi, xuất thân, thành phần và giai tầng hiện lên, hệt như một thước phim tua đi tua lại trước mắt chúng ta.
Trong lúc chiến tranh vẫn diễn ra theo nhịp độ đã trở thành nhịp sống “thường tình” của con người sống trong xã hội thời chiến, cô bé tên Xuân nhận ra trong tấm thân thiếu nữ của mình cũng dần đổi khác.
Trong cuốn tiểu thuyết này, độc giả sẽ theo chân Xuân – con gái viên sĩ quan quân đội trước năm 1975 ở Sài Gòn. Cùng bước qua những tháng năm chênh chao của tuổi mới lớn, qua thị thành thời chiến, qua những biến thiên của thời đại.
Tất cả hiện lên dưới ngòi bút của nhà văn Anna Mọi. Những ký ức không ngừng tuôn chảy, hồi quy, đánh ra rồi dạt vào như những ngọn sóng.
Độc giả để mình như một kẻ tò mò trước những thước phim ký ức đó, ghép lại từng mảnh, dựng lại không khí của một thời, chỉ một thời mà ảnh hưởng của nó tưởng chừng đè nặng lên cả một đời.
Ta nhớ đến Người tình của Marguerite Duras. Một nhà văn cũng từng trải qua thời niên thiếu ở đất nước nhiệt đới xa xôi này. Một nhà văn cũng như Anna Mọi đã chọn cho mình ngôn ngữ viết là tiếng Pháp.
Khi bước vào độ tuổi lão niên, Duras viết về “người tình” phương Đông của bà, về những trải nghiệm khi còn là thiếu nữ trên con phà sang sông, với một chuyện tình không hẹn ước bởi không có gì hẹn ước.
Anna Mọi là người cùng thời với Xuân – nhân vật của bà. Rất nhiều năm sau ngày rời khỏi nơi đây, nhà văn mới lần nữa để thành phố này sống lại trên trang viết, dưới góc nhìn của một thiếu nữ chưa kịp lớn mà như đã già đời. Và nếu có thật trên đời, nàng con gái tên Xuân của Nọc bướm cũng đã bước vào lứa tuổi cao niên.
2. Anna Mọi sinh năm 1955 ở Sài Gòn trong một gia đình gốc Bắc di cư, thiếu thời từng sống ở Sài Gòn, Hội An, Buôn Ma Thuột. Từ những năm 1970 bà du học ở Pháp.
Mấy nét tiểu sử này giúp tiểu thuyết phần nào cho độc giả cảm giác được thấy quá khứ qua góc nhìn của người đương thời. Dù rằng nhà xuất bản đã cẩn thận ghi ngay đầu sách: “Đây là tác phẩm hư cấu”. Cho chắc.
Gia tài văn chương của nhà văn Anna Mọi gồm tám tập truyện và ba tiểu thuyết. Thành quả của “công cuộc” tái khởi động việc viết lách vào đầu những năm 2000, sau hai thập niên gián đoạn. Nọc bướm là cái ngoái nhìn tuổi trẻ.
Một tuổi trẻ cuồng nhiệt, bừng nở ngay giữa hồi lịch sử viết vội vàng với những sự kiện dồn dập để kịp sang trang. Giữa chiến tranh leo thang, giữa tình báo (và cả điều gì tựa tình yêu), giữa đám thanh niên lạc loài buông thả như một thú vui và như một lựa chọn.
Phương Nam hoài niệm, đèm đẹp và bải hoải trong tiểu thuyết của Duras đã phát triển thành đô thị hiện đại trong Nọc bướm của Anna Mọi.
Nhịp văn của Anna Mọi để tái hiện được cái nhịp sống gấp gáp của một đô thị thời chiến. Dưới đôi mắt thiếu nữ, mọi thứ xung quanh cũng na ná bức biếm họa, với nụ cười mỉa đôi khi không cần giấu giếm.
Tựa như công thức nấu ăn của má chen vào giữa tình hình chiến sự, giữa những quan điểm chính trị của người cha thất thế lạc thời sau đảo chính, giữa khí hậu miền nhiệt đới, các băng đảng:
“Giống như một tấm ảnh đẹp phải sắc nét, củ cải và su su muối ngon phải có màu trắng. Đem chần và muối trong giấm rượu gạo với một nhúm hàn the thì những miếng nhỏ sẽ được bọc trong sắc trắng và lớp vỏ giòn”.
Bằng cách đó, họ đi qua một thời đại mà chết dễ dàng hơn sống; thù hận dễ dàng hơn yêu thương; hủy diệt dễ dàng hơn phục sinh một thế giới điêu linh, những tâm hồn chênh vênh không có bắt đầu cũng không có kết thúc, như thể mùa xuân của một thiếu nữ sẽ thành vĩnh viễn.
Cuốn tiểu thuyết khởi đầu bằng cuộc vị pháp vong thân của một nhà sư và kết thúc bằng việc “người ta đã đạt được một thỏa thuận về chiếc bàn được sử dụng trong hội nghị hòa bình”.
Giữa hai thời điểm đó có nàng thiếu nữ vẫn sống và trải nghiệm đời sống đó theo cách của mình. Một thế giới nhỏ của cá nhân bình thường trong một thế giới lớn hỗn loạn, phức tạp mà ngày nào đó, bước chân thiếu nữ của Xuân phải băng qua.
Kết thúc lửng của Nọc bướm là để thanh xuân của nàng thiếu nữ tên Xuân vẫn còn tiếp diễn trong thứ thời gian phi tuyến tính bị hồi ức chi phối.
Ngay ở bút danh Mọi mà nhà văn chọn cho mình cũng có gì đó gợi lên sự bé nhỏ, dị biệt, một từ trong tiếng Việt vốn không phù hợp khi nhắc đến ai đó.
Nhưng bà đã làm đẹp cho cái danh từ ấy, như Bùi Giáng tiên sinh từng yêu thương mà gọi “em mọi nhỏ”: Em người xa lạ em ôi/ Em từ thân thuộc tìm trời tha hương/ Em tìm khách địa muôn phương/ Kiếm tìm cố quận tiêu tương ban đầu/ Ngó em cười nói trước sau/ Hình dung em giấu mối sầu ban sơ.