Cuộc “cách mạng” về sáp nhập lần này được tiến hành với quy mô chưa từng có kể từ khi thành lập nước vào năm 1945.
52 tỉnh, thành phố được thực hiện sắp xếp, sáp nhập để thành lập 23 tỉnh, thành phố mới, giảm tới 29 đơn vị hành chính cấp tỉnh. 34 tỉnh, thành phố là số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh ít nhất của cả nước trong suốt 80 năm qua.
Việc sắp xếp, sáp nhập tỉnh, thành là quyết sách vừa có tính chiến lược, vừa mang tính tất yếu khi việc tổ chức nhiều đơn vị hành chính với quy mô nhỏ trong thời gian dài đặt ra nhiều thách thức trong quản lý và phát triển KT-XH. Sự phân chia quá nhỏ lẻ dẫn đến tình trạng phân tán nguồn lực, khiến ngân sách T.Ư phải chia đều cho nhiều địa phương, làm giảm hiệu quả đầu tư công và khó tạo ra các đột phá phát triển. Bộ máy hành chính còn cồng kềnh, khiến chi thường xuyên chiếm tới 70% ngân sách, đã làm hạn chế nguồn lực đầu tư cho phát triển.
Nhưng sáp nhập không chỉ để tinh gọn bộ máy hay tiết kiệm chi tiêu ngân sách. Cuộc “cách mạng” về sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính cũng khởi tạo một cuộc “cách mạng” trong tư duy về không gian phát triển, phân bổ nguồn lực.
Việc sáp nhập tỉnh, thành không chỉ là sự điều chỉnh địa giới hành chính đơn thuần, ghép tỉnh này với tỉnh khác, mà là bước đi chiến lược nhằm tái cấu trúc toàn diện không gian và mô hình phát triển, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và định hướng tương lai. Việc sáp nhập tỉnh, thành cũng không đơn thuần là những phép cộng cơ học về diện tích và dân số, mà được kỳ vọng sẽ tạo ra phép nhân của GDP, hình thành các cực tăng trưởng mới với sức cạnh tranh cao hơn ở tầm khu vực và quốc tế.
Đơn cử, việc hợp nhất TP.HCM, Bà Rịa-Vũng Tàu và Bình Dương sẽ tạo ra một siêu đô thị kinh tế mạnh, một “tam giác vàng” kết hợp giữa trung tâm kinh tế – tài chính, thủ phủ công nghiệp và trung tâm logistics – kinh tế biển. TP.HCM mới được kỳ vọng sẽ trở thành một “Thượng Hải của VN”.
Hay như việc sáp nhập 3 tỉnh Lâm Đồng, Đắk Nông và Bình Thuận sẽ hình thành một thực thể kinh tế – hành chính lớn nhất nước về diện tích, kết nối cao nguyên, trung du và duyên hải, hình thành một chuỗi giá trị liên ngành từ nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp khoáng sản đến năng lượng tái tạo và logistics ven biển… 21/34 tỉnh, thành – tức hơn 60% tỉnh, thành sau sáp nhập – sẽ có biển.
Tất nhiên, để bộ máy mới có thể đi vào vận hành một cách trơn tru sẽ còn rất nhiều việc phải làm, rất nhiều vướng mắc sẽ phát sinh và phải giải quyết. Từ tâm tư, tình cảm người dân, chế độ chính sách cho cán bộ nghỉ hưu, thôi việc, lựa chọn, bố trí cán bộ, xử lý tài sản công cho tới tổ chức vận hành bộ máy sau sáp nhập… đều là những thách thức không thể xem nhẹ.
Song nếu được thực hiện đúng cách, cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn bộ máy, đơn vị hành chính lần này chắc chắn sẽ tạo nền tảng quan trọng cho kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc. Và cũng chỉ khi thực hiện đúng cách, những mục tiêu kỳ vọng về tái cấu trúc không gian phát triển, phân bổ nguồn lực mới có thể đạt được.