Ký ức về ‘Ông già Nam Bộ’ Sơn Nam

Gia đình, bạn hữu ôn kỷ niệm về nhà văn có biệt danh “ông già Nam bộ” trong buổi giao lưu ngày 31/5 tại đường sách Nguyễn Văn Bình (quận 1, TP HCM). Bà Đào Thúy Liễu, con gái út nhà văn, cho biết trong ký ức của bà, cha là người chu đáo, hay chiều các con. Năm 1960-1961, nhà nghèo, bà thường được mẹ cho uống nước cơm thay sữa. Sau mỗi chuyến công tác, cha thường cho bà 10 đồng để mua quà vặt. Bà chạy ra đầu hẻm, mua một hộp sữa về nhà thưởng thức.

Một lần, bà chơi búp bê, lỡ đốt hỏng ghế nhựa cha tặng. Bà lo lắng vì sợ cha mẹ đánh đòn, nhưng ông chỉ ôn tồn nói: “Không sao, có gì cha sẽ mua cho chiếc ghế khác”. “Ông là vậy, chưa bao giờ la rầy, chỉ nói nhẹ nhàng để trong lòng các con phải nhớ, lưu luyến”, bà Liễu nói.

Nhà thơ Lê Minh Quốc cho biết suốt 30 năm làm báo, nhân vật khó phỏng vấn nhất với anh là nhà văn Sơn Nam. Mỗi lần gặp gỡ, ông thường bàn luận về đủ đề tài suốt hàng giờ đồng hồ, “hết chuyện này đến chuyện khác”. Do không thể ghi âm vì quá lâu, anh đành chọn cách viết vào sổ, gạch đầu dòng các ý chính nhà văn muốn chia sẻ.

“Bất kể vấn đề nào, nếu tâm đắc, ông sẽ nói liên miên bất tuyệt nhưng vẫn cuốn hút người nghe. Cách ông chia sẻ tưởng chừng không tập trung vào chủ đề nào, song lại khơi mở ra nhiều vấn đề. Đó là tài năng của nhà văn Sơn Nam”, Lê Minh Quốc cho biết.

Dù là tác giả lớn, mỗi lần gặp hậu bối, ông thường giữ cung cách giản dị, khiêm nhường. Những năm cuối đời, mắt nhà văn mờ dần, ra đường khó nhận biết người quen. “Ông nói mọi người thông cảm, dặn chúng tôi – những thế hệ đàn em – có gặp thì kêu một tiếng để ông chào”, nhà thơ nói.

Trong buổi giao lưu, ấn phẩm Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam được giới thiệu, là kết quả nghiên cứu của tác giả Đinh Thị Thanh Thủy suốt gần 20 năm. Sách dày 296 trang, được chia làm ba chương chính, gồm Sự nghiệp văn học, Văn hóa Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam, Con người Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam.

Bà Thanh Thủy cho biết tìm hiểu, nghiên cứu 134 truyện của nhà văn gồm tiểu thuyết (truyện dài), truyện vừa, bút ký, hồi ký, biên khảo, các bài viết trên báo, tạp chí. Theo bà, Sơn Nam thường được nhắc đến như một “thổ công”, một nhà Nam Bộ học về văn hóa. Hầu hết sáng tác của Sơn Nam đều góp phần hoàn chỉnh bức tranh đời sống xã hội, con người Nam bộ thế kỷ 19, 20.

Sách miêu tả chân dung Sơn Nam như một trong những cây bút “sáng lên ở vùng trời phương Nam” vào nửa sau thế kỷ 20. Ông được giới sáng tác, công chúng nhớ đến với biệt danh “ông già đi bộ”, bởi dáng đi liêu xiêu quen thuộc. Ấn phẩm đề cập đến các truyện tiêu biểu cho phong cách Sơn Nam khi khai thác một giai đoạn biến động, đồng thời cũng thể hiện điển hình về văn phong Nam bộ. Sơn Nam còn đóng góp lớn cho văn học cách mạng giai đoạn 1954-1975.

Tác giả Thanh Thủy cho biết trong quá trình viết sách, điều khó khăn với chị là nhà văn không lưu giữ các tác phẩm của bản thân. Chị được nhiều bạn văn của ông hỗ trợ tìm lại các sách văn học, khảo cứu. Khi chị chuyển cho Sơn Nam xem lại danh mục sưu tầm, ông từng hóm hỉnh nhận xét: “Tập hợp được nhiều hơn tui nhớ à nghen”.

Nhà văn Sơn Nam (1926-2008) tên thật là Phạm Minh Tày, quê Kiên Giang. Ông có nhiều tác phẩm gây tiếng vang như: Chuyện xưa tích cũ, Tìm hiểu đất Hậu Giang, Hương rừng Cà Mau, Chim quyên xuống đất, Hình bóng cũ, Bà chúa hòn, Lịch sử khẩn hoang miền Nam, Bến Nghé xưa, Xóm Bàu Láng. Ngoài viết văn, ông còn là nhà báo và nhà nghiên cứu văn hóa. Ông được mệnh danh là “Ông già Nam bộ” vì những am hiểu về vùng đất phương Nam. Ông có nhiều công trình nghiên cứu, biên khảo về lịch sử khẩn hoang, tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán miền Nam một thời.

Mai Nhật