Vụ việc liên quan đến kẹo rau củ Kera, kéo theo những cái tên như hoa hậu Thùy Tiên, “chiến thần livestream” Hằng Du Mục và YouTuber Quang Linh Vlogs chưa kịp lắng xuống, thì chúng ta lại chứng kiến chủ kênh “Gia đình Hải Sen” là Lê Văn Hải – từng có 2,6 triệu lượt theo dõi trên TikTok và hàng triệu lượt theo dõi ở nhiều nền tảng mạng xã hội khác – bị bắt giữ để điều tra tội Buôn bán hàng giả là thực phẩm.
Đó là chưa kể đến danh sách khá dài những tên tuổi nổi tiếng khác trên mạng xã hội vướng lùm xùm ở các mức độ khác nhau thời gian qua.
Trong thời đại số, hình ảnh của người nổi tiếng đã trở thành một công cụ quảng bá sản phẩm, bán hàng đầy quyền năng. Tuy nhiên, hàng loạt vụ việc gần đây gióng lên hồi chuông báo động về mặt trái của quyền lực này, đặt ra một câu hỏi lớn về đạo đức và trách nhiệm của một bộ phận những người sản xuất, bán hàng trên mạng xã hội.
Sản phẩm khử mùi hôi nách Hải Sen ghi nhận hơn 35.000 lượt bán trên một nền tảng thương mại điện tử (Ảnh: Chụp màn hình).
Điều khiến công chúng bàng hoàng và thất vọng nhất chính là sự tương phản sâu sắc giữa hình ảnh tích cực mà các nhân vật này đã xây dựng và những cáo buộc họ phải đối mặt. Trước khi các vụ việc bị phanh phui, họ đều là những tấm gương về thành công và lan tỏa năng lượng tích cực. Chỉ xin đơn cử trường hợp kênh TikTok “Gia đình Hải Sen” thu hút lượng lớn người xem nhờ các video ngắn về các tình huống trong đời sống gia đình, thường ngày xoay quanh các mối quan hệ giữa vợ chồng, bố mẹ, con cái với lối diễn tự nhiên, hài hước…
Sau khi được nhiều người biết đến, chủ kênh TikTok này bắt đầu chuyển hướng sang kinh doanh thực phẩm chức năng và mỹ phẩm. Trong số hàng triệu người theo dõi, không ít người đã đặt trọn niềm tin để “ấn vào giỏ hàng” của họ, và hàng trăm nghìn sản phẩm đã được họ bán ra. Nhưng đằng sau các video đã đăng tải, các phiên livestream (phát trực tiếp) của họ lại là những hoạt động kinh doanh bị cơ quan chức năng xác định vi phạm pháp luật.
Sức ảnh hưởng của người nổi tiếng là không thể phủ nhận. Một bài đăng, một video của họ có thể tiếp cận hàng triệu người trong chốc lát. Trong đó nhiều người không có đủ thời gian hay chuyên môn để kiểm chứng chất lượng sản phẩm. Niềm tin của họ thường đặt trọn vào chủ kênh, để rồi trở thành nạn nhân của những sản phẩm kém chất lượng.
Trong diễn biến mới nhất, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo, trong đó có các quy định mới “siết” quảng cáo với người nổi tiếng.
Luật nêu rõ người chuyển tải sản phẩm quảng cáo có nghĩa vụ tuân thủ quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, và các quy định khác của pháp luật có liên quan việc cung cấp thông tin tính năng, chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ khi thực hiện quảng cáo; chịu trách nhiệm trước pháp luật trong trường hợp nội dung quảng cáo không bảo đảm các yêu cầu theo quy định…
Những quy định mới trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo là khung pháp lý cần thiết để buộc những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội phải ý thức trách nhiệm hơn với phát ngôn, hành động của mình. Đây cũng là xu hướng chung của nhiều nước trên thế giới. Nhìn sang Trung Quốc, với thị trường thương mại điện tử qua livestream trị giá hàng trăm tỷ USD, nước này từng phải đối mặt với nhiều vụ bê bối lớn liên quan đến hàng giả, trốn thuế và quảng cáo sai sự thật. Do đó, Trung Quốc đã ban hành một hệ thống quy định đa tầng, rất nghiêm ngặt. Người nổi tiếng và người bán hàng livestream được coi là “nhà điều hành thương mại điện tử”. Họ phải chịu trách nhiệm liên đới cùng với nhà sản xuất về chất lượng sản phẩm. Nếu sản phẩm có vấn đề, người livestream cũng phải bồi thường cho người tiêu dùng.
Đối với các lĩnh vực nhạy cảm như y tế, tài chính, luật, giáo dục, người livestream bắt buộc phải có trình độ chuyên môn và giấy phép hành nghề tương ứng. Một người nổi tiếng không thể tùy tiện đưa ra lời khuyên y tế hay giới thiệu một sản phẩm tài chính phức tạp. Ngoài bị phạt tiền và truy thu thuế, những người vi phạm còn có thể bị cấm sóng vĩnh viễn, đưa vào “danh sách đen” và bị hạn chế hoạt động trên toàn bộ không gian mạng.
Các nền tảng mạng xã hội, thương mại điện tử ở Trung Quốc phải chịu trách nhiệm kiểm soát nội dung, gỡ bỏ các livestream vi phạm và báo cáo cho cơ quan chức năng.
Từ kinh nghiệm của các nước, để áp dụng vào bối cảnh Việt Nam, thiết nghĩ trách nhiệm đa bên là cần thiết. Ở đây trách nhiệm của những người sản xuất, bán hàng giả, hàng kém chất lượng là rõ ràng, nhưng theo tôi vấn đề không chỉ dừng lại ở những người này. Các nền tảng mạng xã hội đang hưởng lợi trực tiếp từ “nền kinh tế sáng tạo” không thể đứng ngoài cuộc. Họ cần có trách nhiệm xây dựng cơ chế kiểm soát, xác thực người bán và sản phẩm chặt chẽ hơn.
Thực trạng kinh doanh trên mạng xã hội lâu nay không khác gì một bức tranh giao thông hỗn loạn, nơi quy tắc bị xem nhẹ. Đã đến lúc phải thiết lập lại trật tự. Trong thời đại số, trách nhiệm cá nhân của những người sáng tạo nội dung và sản xuất, bán hàng trên mạng xã hội phải được siết chặt hơn bao giờ hết. Hơn cả lợi nhuận, thứ họ cần bảo vệ chính là sức khỏe, niềm tin và sự an toàn của hàng triệu người đang dõi theo mình.
Tác giả: Ông Nguyễn Vân Thiêng là nhà báo với hơn 30 năm trong nghề, từng công tác tại một số cơ quan báo chí Trung ương.
Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!