Thu nhập gấp ba, bốn lần ở quê nhà nhưng nhiều lao động Đông Nam Á vẫn rơi vào cảnh nợ nần do gánh nặng chu cấp cho gia đình, áp lực chi tiêu.
Mỗi tối, giữa trung tâm sầm uất của Penang, Malaysia, giọng nói lớn, khàn đặc của Rosa Angelina lại vang lên. Đứng trước quán, cô mời gọi thực khách bằng cả tiếng Mã Lai, tiếng Anh và Quan Thoại, giới thiệu món mì xào.
Ở tuổi 32, Rosa đã có 9 năm làm bồi bàn ở Malaysia. Mức lương 2.000 RM (hơn 11 triệu đồng) mỗi tháng cao gấp ba lần rưỡi công việc tương tự tại quê nhà ở Bắc Sumatra, Indonesia. Nhờ khả năng ngoại ngữ, thu nhập của cô cũng nhỉnh hơn mức tối thiểu 1.500 RM của nhiều đồng nghiệp.
Dù vậy, nỗi lo tiền bạc vẫn luôn thường trực.
Nửa lương gửi về cho bố mẹ, số còn lại chỉ đủ để Rosa trang trải tiền ăn, đi lại và thuê chung căn phòng 18 m2 với một đồng hương. Nơi cô ở nằm phía bên kia hòn đảo, cách chỗ làm một giờ đi xe buýt.
“Lương tăng nhưng không theo kịp chi phí. Tôi phải chấp nhận ở xa, đi lại vất vả hơn, tất cả vì gia đình”, Rosa nói.
Trong khi đó, tại một vùng ngoại ô ở Kuala Lumpur, Kyaw, người Myanmar, đang lau dọn trong một quán cơm bình dân. Là lao động không giấy tờ, anh vẫn kiếm được khoảng 2.000 RM mỗi tháng, đổi lại chỉ có một ngày nghỉ mỗi tháng. Chủ bao ăn ở, anh vẫn cần 1.000 RM cho các chi phí khác và thuê một căn phòng nhỏ cùng đồng hương.
Mỗi tháng, Kyaw cố gắng gửi 1.000 RM về nhà. Nhưng có lúc, anh chỉ gửi được vài trăm vì phải trả chi phí phát sinh, như tiền “lót tay” cho nhà chức trách. Đến Malaysia hợp pháp từ 2017, nhưng giấy phép hết hạn đã đẩy anh vào tình thế có thể bị bắt giam và trục xuất bất cứ lúc nào. Tình hình bất ổn ở quê nhà khiến anh không còn lựa chọn nào khác ngoài bám trụ lại Malaysia.
“Gia đình không biết những khó khăn tôi đang trải qua. Ở quê không có việc gì làm”, anh nói.
Những người giúp việc nhà Philippines chia sẻ một bữa ăn khi họ tụ tập trong ngày nghỉ ở quận Trung tâm của Hong Kong. Ảnh: AFP/Ted Aljibe
Hàng triệu người từ Indonesia, Philippines, Myanmar tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài với hy vọng đổi đời. Thu nhập có thể cao gấp 3-5 lần nhưng cuộc sống đơn độc nơi đất khách, thiếu vắng người thân, luôn đầy thử thách.
Chi phí thực phẩm và thuê nhà đắt đỏ hơn nhiều lần. Phần lớn tiền lương gửi về quê nhà, số còn lại chỉ đủ trang trải nhu cầu cá nhân. Ngay cả những người không phải chu cấp cho gia đình cũng chật vật vì các khoản nợ vé máy bay, phí đào tạo tích lũy từ trước khi nhận tháng lương đầu tiên.
Lương của lao động nhập cư đã tăng trong thập kỷ qua, nhưng thường không theo kịp đà tăng của giá cả.
Tại Hong Kong, lương tối thiểu giờ tăng 33,3% trong giai đoạn 2013-2023, nhưng giá bất động sản cũng tăng 33% trong cùng kỳ. Tại Malaysia, lương tối thiểu tăng từ 900 RM năm 2013 lên 1.500 RM, nhưng giá thuê nhà đã tăng gần gấp đôi.
Rosa cảm nhận rõ sức ép này. 9 năm trước, lương cô khoảng 1.100 RM. Dù thu nhập hiện tại gần gấp đôi, cô vẫn chật vật. “Tôi phải gửi nhiều tiền hơn về quê, vì ở Indonesia giờ mọi thứ từ điện, dầu ăn, gạo đều đắt đỏ”, cô chia sẻ.
Với những người làm trong ngành xây dựng như anh Kurnia Adi, người Indonesia, thu nhập thậm chí còn giảm do ít việc làm thêm. “Nhưng nhiều người vẫn phải đi vì ở quê nhà không có việc làm”, an
Cựu công nhân nhập cư Ari Yulianto, 40 tuổi, đang xếp đồ lên một chiếc xe bán tải tại ngôi làng của anh ta ở Ngawi, Đông Java, Indonesia. Ảnh: CNA/Wisnu Agung Prasetyo
Để che giấu khó khăn, nhiều người chọn cách tạo một vỏ bọc hào nhoáng trên mạng xã hội. Anh Ari Yulianto, 40 tuổi, người Indonesia, từng làm việc thời vụ ở Malaysia gần 20 năm, chưa bao giờ đăng ảnh khu trọ tồi tàn hay than thở về công việc. Thay vào đó là những bức hình đi biển, thăm thú danh lam thắng cảnh.
“Tôi không muốn các con ở quê nhà phải lo lắng”, người cha hai con nói.
Theo Marvin Rimas từ nhóm vận động Migrante Philippines – một tổ chức quốc tế đại diện cho người Philippines sống ở nước ngoài có trụ sở tại Metro Manila – gia đình ở quê nhà thường không biết về những gian khổ người thân phải đối mặt.
“Họ chỉ biết rằng tiền đang được gửi về. Đáng buồn là nhiều gia đình đã lãng phí số tiền này vào những kỳ nghỉ xa hoa, mua sắm đắt tiền”, Rimas nói. “Khi người lao động trở về, tài khoản trống rỗng, họ lại phải tiếp tục xa xứ”.
Theo Tổ chức Lao động Quốc tế, có tới 169 triệu lao động nhập cư trên toàn cầu. Ngân hàng Thế giới ước tính vào năm 2022, những công nhân này đã gửi về nhà 794 tỷ USD.
Áp lực không chỉ đến từ gia đình. “Có rất nhiều áp lực từ những người đồng hương. Họ sẽ rủ rê đi nhậu, đi mua sắm”, Cathy, 26 tuổi, một giúp việc người Philippines ở Hong Kong, chia sẻ. Cô từng bị cuốn vào việc mua sắm vượt khả năng chi trả: điện thoại, túi xách, trang sức, đặc biệt sau khi các nền tảng thương mại điện tử có tính năng “mua trước, trả sau”.
Cathy thừa nhận đã mất ba năm mới trả hết nợ. “Toàn bộ lương của tôi chỉ để trả nợ, thậm chí phải vay bạn bè để có tiền ăn”.
Nhiều người lao động đã mang nợ khổng lồ ngay cả trước khi đặt chân đến nước ngoài. Họ sẵn sàng trả cho môi giới hàng nghìn USD. Nur, một bà mẹ hai con người Indonesia, phải trả khoảng 30 triệu rupiah (hơn 45 triệu đồng) để sang Đài Loan làm điều dưỡng viên. Giờ đây, cô đang vật lộn trả các khoản nợ vay với lãi suất cắt cổ.
Một nhóm nam giới chơi bi-a chip trong một khu phố nghèo ở Metro Manila, nơi nhiều phụ nữ làm việc ở nước ngoài với tư cách là người giúp việc gia đình. Ảnh: CNA/Wisnu Agung Prasetyo
Các tổ chức hỗ trợ cho rằng chính phủ cần trang bị cho công dân kiến thức về tài chính. “Họ cần xác định bao nhiêu tiền gửi về nhà, bao nhiêu để trang trải cuộc sống và tiết kiệm”, ông Rimas của Migrante Philippines, nói.
Bà Nasrikah Paidin, cố vấn của Hiệp hội Lao động giúp việc gia đình Indonesia tại Malaysia, cũng đồng tình. “Trong các khóa đào tạo, chúng tôi nói với họ rằng chu cấp cho gia đình là cần thiết, nhưng họ cũng phải học cách nói ‘không’. Mục tiêu nên là xây một căn nhà và mở một cửa hàng khi hợp đồng kết thúc”.
Melinda Damayanti, 29 tuổi, người Indonesia, đã làm việc tại Malaysia 8 năm. May mắn được công ty cung cấp chỗ ở, vài năm qua, cô quyết định giữ lại một phần lương trong tài khoản riêng thay vì gửi hết về nhà.
“Mỗi khi tôi hỏi về tiền, gia đình đều nói đã tiêu hết. Tôi thấy thất vọng vì bản thân không có gì sau bao năm xa nhà”, cô nói. Melinda mơ ước một ngày trở về, xây dựng cuộc sống riêng và điều đó đòi hỏi cô phải có một khoản tiết kiệm.
Rebecca Bustamante, một nữ doanh nhân Philippines, là minh chứng cho sự vươn lên. Từng là giúp việc ở Singapore và bảo mẫu ở Canada để trả nợ cho gia đình, bà luôn tâm niệm một mục tiêu.
“Tôi tự nhủ sẽ không làm giúp việc cả đời”, bà nói.
Bà đã học kế toán ngoài giờ, sau đó đến Canada và tìm được công việc bán hàng trước khi thành lập công ty riêng vào năm 2005, chuyên giúp người Philippines tìm việc làm văn phòng ở Bắc Mỹ.
“Nhiều người nghĩ rằng số phận của họ chỉ là làm giúp việc hoặc công nhân. Nhưng nếu bạn thực sự muốn có một tương lai tốt đẹp hơn, bạn cần phải phát triển bản thân, nâng cao kỹ năng”, bà Bustamante nói. “Không có bí quyết nào cả. Tất cả chỉ là việc bạn đặt ra mục tiêu và dồn thời gian, công sức để đạt được nó”.
Minh Phương (Theo CNA)