Lệ thuộc vào học thêm

Tôi gợi ý một nền tảng học tiếng Anh quốc tế, nơi cháu có thể tự học tại nhà, kết hợp với các buổi học trực tuyến cùng giáo viên bản xứ, chi phí vừa phải. Tôi cũng đề xuất một trung tâm học Toán với phương pháp khuyến khích tự làm bài tập ở nhà, giảm bớt đưa đón. Thế nhưng, Lân lắc đầu: “Không khả thi. Con bé nhà mình không tự giác, phải đến lớp điểm danh mới chịu ngồi vào bàn học”. Vì thế, anh ưu tiên những khóa học mà con anh có nhiều thời gian trao đổi trực tiếp với thầy cô.

Câu chuyện của Lân khiến tôi trăn trở. Đây là trường hợp đơn lẻ hay một tình trạng phổ biến về khả năng tự học và tính tự giác của học sinh? Điều gì đã vô tình kìm hãm hoặc yếu tố nào sẽ kích thích trẻ duy trì việc học một cách chủ động và liên tục?

Trong phiên chất vấn của Quốc hội vào chiều 19/6, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo thẳng thắn chỉ ra rằng dạy thêm, học thêm đang trở thành một cho sự đổi mới giáo dục. Thực tế, học thêm từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống học đường của học sinh Việt Nam. Nhiều phụ huynh, như Lân, coi học thêm là giải pháp để con em mình theo kịp chương trình, đạt điểm cao, hoặc chuẩn bị cho các kỳ thi quan trọng. Tuy nhiên, điều này lại vô tình tạo ra một vòng luẩn quẩn: học sinh phụ thuộc vào giáo viên, vào các lớp học thêm, và mất đi khả năng tự học – một kỹ năng quan trọng để thích nghi với thế giới luôn thay đổi. Ngoài ra, phụ huynh cũng xem các thầy cô ở lớp dạy thêm như “bảo mẫu”, bảo đảm con mình sẽ ngồi vào bàn học.

Học thêm, ở khía cạnh nào đó, mang lại lợi ích tức thời như củng cố kiến thức, cải thiện điểm số. Nhưng khi học sinh quen với việc được “dẫn dắt từng bước”, họ dần mất đi sự chủ động trong học tập. Thay vì tự tìm tòi, đọc hiểu, hay giải quyết vấn đề, nhiều em chỉ chờ đợi sự hướng dẫn chi tiết từ giáo viên. Điều này không chỉ làm giảm tính sáng tạo mà còn khiến các em khó thích nghi với những môi trường học tập đòi hỏi sự tự lập, như đại học hay công việc sau này. Tâm lý phó thác, đề cao hiệu quả của học thêm sẽ làm mai một kỹ năng tự tìm tòi kiến thức.

Trong bối cảnh đó, Quyết định số 387/QĐ-TTg của Thủ tướng về Chương trình “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng, đơn vị giai đoạn 2021-2030” đã đặt ra một mục tiêu đầy tham vọng: xây dựng một xã hội học tập, nơi mỗi cá nhân đều có khả năng tự học và học tập suốt đời. Đây là một định hướng đúng đắn, bởi trong thời đại công nghệ 4.0, kiến thức thay đổi nhanh chóng, và việc học không chỉ dừng lại ở trường lớp mà cần kéo dài suốt đời.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, học sinh cần được trang bị hai kỹ năng cốt lõi: tính tự giác và khả năng tự học. Tính tự giác giúp các em chủ động trong việc lập kế hoạch, quản lý thời gian và kiên trì với mục tiêu học tập. Trong khi đó, khả năng tự học bao gồm việc tự đọc hiểu, tìm kiếm thông tin, phân tích và giải quyết vấn đề mà không cần sự hướng dẫn liên tục. Đây chính là những “chìa khóa” để học sinh không chỉ thành công trong trường lớp mà còn sẵn sàng cho những thách thức trong tương lai.

Tương tự việc không thể đòi hỏi trường học phải bằng cách nào đó chấm dứt hẳn bạo lực đường – một vấn đề khác cũng vừa được đặt ra tại diễn đàn Quốc hội, trường học không phải là nơi duy nhất để phó thác việc xây dựng và hoàn thiện kỹ năng tự học.

Trước tiên, phụ huynh như Lân cần nhận thức rằng việc học thêm không phải là giải pháp duy nhất để con em tiến bộ. Thay vào đó, họ nên khuyến khích con phát triển tính tự giác bằng cách tạo môi trường học tập phù hợp tại nhà, ví dụ như một góc học tập yên tĩnh, không bị phân tâm bởi thiết bị điện tử. Đồng thời, phụ huynh cần làm gương trong việc học tập suốt đời, chẳng hạn như tham gia các khóa học trực tuyến hoặc đọc sách để con cái noi theo. Nói cách khác, phụ huynh cần chuyển từ sự đầu tư thời gian và tiền bạc cho học thêm sang thời gian đồng hành với trẻ.

Tiếp theo, nhà trường cần chuyển từ phương pháp dạy học truyền thụ thầy tới trò sang các phương pháp khuyến khích tư duy phản biện và tự học. Ví dụ, thay vì cung cấp đáp án ngay, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh cách tìm kiếm thông tin, phân tích vấn đề và tự tìm ra giải pháp. Các bài tập nhóm, dự án nghiên cứu, hoặc bài tập yêu cầu tự đọc tài liệu sẽ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng tự học.

Công nghệ có thể là công cụ hỗ trợ đắc lực. Các nền tảng học trực tuyến – cả trả phí và miễn phí về các môn khoa học hay ngoại ngữ – cho phép học sinh học theo tốc độ riêng, đồng thời cung cấp các bài kiểm tra để tự đánh giá. Những nền tảng này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào lớp học thêm mà còn khuyến khích sự tự giác.

Tính tự giác và khả năng tự học không thể hình thành trong một sớm một chiều, cần bắt đầu từ những thói quen nhỏ, như yêu cầu học sinh tự lập kế hoạch học tập hàng tuần, đặt mục tiêu cụ thể (ví dụ: học 10 từ vựng tiếng Anh mỗi ngày), và tự đánh giá tiến độ. Các công cụ quản lý thời gian miễn phí có thể hỗ trợ trong việc này.

Đối với học sinh lớn hơn, như con gái của Lân, các em có thể được khuyến khích tham gia các khóa học trực tuyến ngắn hạn để làm quen với việc tự học. Ví dụ, một khóa học về kỹ năng lập trình không chỉ cung cấp kiến thức mà còn giúp các em học cách tự quản lý thời gian và tự tìm tài liệu. Singapore xây dựng nền tảng học trực tuyến quốc gia (SLS) cho phép học sinh được tự học ở nhà mỗi tháng lên đến hai ngày, để tìm kiếm tài liệu, tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề. Tương tự, Phần Lan cũng có các nền tảng như Wilma và DigiOne hỗ trợ học sinh tự học.

Cuối cùng, một trong những nguyên nhân khiến học sinh phụ thuộc vào học thêm là áp lực từ các kỳ thi. Để giảm bớt điều này, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần tiếp tục cải cách hệ thống thi cử, tập trung vào đánh giá năng lực – tự giác tìm kiếm kiến thức và tự học – thay vì kiểm tra kiến thức một cách máy móc. Khi học sinh không còn bị áp lực “học để thi” theo những kiến thức được nhồi nhét, họ sẽ có động lực học vì sự tò mò và niềm yêu thích kiến thức.

Triết gia cổ đại Plato từng nói: “Chúng ta không học để biết, mà để trở thành”. Nếu vẫn tiếp tục thiếu sự tự giác và khả năng tự học, các em sẽ chỉ trở thành bản sao không đầy đủ của các giáo viên.

Võ Nhật Vinh