Liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký tình yêu chưa từng công bố

Cuốn nhật ký ngủ yên 60 năm

“Đã từ rất lâu, tôi ấp ủ ý định viết một cuốn sách về chị mình. Tôi muốn, ngoài một Đặng Thùy Trâm ở chiến trường khốc liệt, bạn đọc có thể biết thêm một Đặng Thùy Trâm nữ sinh, một Đặng Thùy Trâm đang cẩn thận lựa chọn con đường của đời mình, một Đặng Thùy Trâm trước khi dấn mình vào chiến trường thực sự… Chúng tôi quyết định chọn năm 2025, tròn 20 năm ra mắt cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm, cũng là kỷ niệm 50 năm ngày đất nước thống nhất; 55 năm ngày mất của chị để ra mắt cuốn sách chúng tôi ấp ủ…”, chị Đặng Kim Trâm, em gái liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, chia sẻ với Thanh Niên.

“20 năm, một thế hệ thanh niên đã kịp lớn lên và trưởng thành. Có lẽ phần lớn các bạn không biết đến Nhật ký Đặng Thùy Trâm của nữ bác sĩ đã ngã xuống ở tuổi thanh xuân và câu chuyện từng làm bùng cháy cảm xúc của cả xã hội thời đó. Có những điều chúng ta không muốn để nó mai một đi, câu chuyện về chị Đặng Thùy Trâm là một trong những điều đó…”, chị Đặng Kim Trâm nói thêm về động lực khiến chị cùng người thân bắt tay thực hiện cuốn sách.

20 năm trước, 2 cuốn nhật ký chiến tranh của nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, sau 35 năm ẩn tích trên đất Mỹ, đã được chính những cựu binh Mỹ trả về cho gia đình và nhờ đó, thế giới biết đến Nhật ký Đặng Thùy Trâm. Cho đến nay, hơn nửa triệu bản sách đã được phát hành tại VN và 23 nước trên thế giới. Và giờ đây là cuốn nhật ký thứ 3, vốn mang một số phận khác: chưa từng bị thất lạc nhưng đã ngủ yên suốt 60 năm qua trong kho tàng kỷ vật của gia đình, được mẹ chị – bà Doãn Ngọc Trâm luôn giữ bên mình cho tận đến giây phút cuối cùng (bà qua đời ở tuổi 99, một năm trước khi cuốn nhật ký đến được tay độc giả).

“Đó là cuốn nhật ký chị tôi viết trong hai năm 1965 và 1966, khi chị học năm cuối của ĐH Y Hà Nội và 6 tháng chuẩn bị để đi B. Thật ra “cuốn nhật ký thứ 3″ và những bút tích, kỷ vật khác của chị Đặng Thùy Trâm chỉ chiếm chưa được một phần ba cuốn sách, bao gồm 206 trang nhật ký của chị, viết từ tháng 10.1965 cho đến trang cuối cùng là ngày 14.12.1966, trước khi chị gửi nó lại cho mẹ tôi để lên đường đi B… Ngoài phần Di cảo, còn có những dòng hồi ký của mẹ tôi, ký ức của mấy chị em tôi về những ngày cả gia đình còn đầy đủ. Rồi một chút về người bộ đội đặc công tài hoa bí ẩn mà chị Đặng Thùy Trâm đã chờ đợi suốt 7 năm trời…”, chị Đặng Kim Trâm chia sẻ.

Em của những năm đau xót và hy vọng

Tựa đề bài thơ nổi tiếng của Lưu Quang Vũ gần như có thể gói gọn những giằng xé nội tâm ở cô gái trẻ Đặng Thùy Trâm một năm trước khi dấn thân vào chiến trường với những câu hỏi miên man không dứt về “một tình yêu không biết nói cùng ai” ngoài những trang nhật ký.

Cuốn sổ nhỏ được viết trong chỉ hơn 1 năm trời nhưng chứa đựng một tình yêu lớn lao và vô cùng tha thiết, nơi tình riêng hòa lẫn với tình chung, chất chứa bao giằng xé của một cô gái trẻ thuộc về “lớp người lý tưởng” sẵn sàng xả thân cho Tổ quốc cùng một tình yêu đầy éo le trắc trở giữa thời khói lửa. Những nét chữ mảnh khảnh chất chở một khối tình quá lớn trước thử thách của chờ đợi đến lắm lúc vô vọng khi người yêu chọn đi về phía hòn tên mũi đạn, không một lời hứa hẹn.

Không ai khác, đó chính là M., “nhân vật bí ẩn” từng được nhắc thấp thoáng trong cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm 20 năm trước, và lần này được khắc họa rõ nét hơn trong cuốn nhật ký chưa từng công bố lẫn những hồi ức từ phía người thân của chị.

Sau một buổi chiều dạo chơi cùng bạn trong công viên, chị viết: “Cả nước chiến tranh, mình ở đây thanh bình yên ả, còn người mình yêu dấu thì giờ này ở đâu? Trong hầm, trong chiến hào, hay trong tù ngục? Anh thân yêu vô cùng, anh có biết không, từng giờ từng phút em nhớ đến anh, em mong muốn cùng anh chiến đấu, cùng anh rút ngắn những đau khổ trong xa cách và chờ đợi…”.

Quyết tâm đi B với một phần động lực là “rút ngắn đau khổ trong xa cách và chờ đợi” từng làm nên nỗi giằng xé nội tâm nơi cô gái trẻ, khi trái tim chất chứa quá nhiều nhịp đập: “Chuyện đi B hay không vẫn chưa dứt khoát sao cả. Nếu bây giờ không đi nữa thì sao? Sẽ khóc sẽ xin đi ư? Sẽ ở lại một cách ngoan ngoãn ư? Thật là khó xử, nếu không đi thì làm sao hở M? Em sẽ sống ra sao khi cứ xa anh và không được đổ sức của mình để rút ngắn sự xa cách này?” (nhật ký ngày 27.10.1965).

Giằng xé với rất nhiều câu hỏi nhưng không có nghĩa là không tự tìm được câu trả lời. Câu trả lời bằng chính những câu hỏi! Nhật ký chị Thùy Trâm viết ngày 4.2.1966, 10 tháng trước khi lên đường vào chiến trường Đức Phổ (Quảng Ngãi): “Có những người nói xa xôi rằng mình xin đi B vì động cơ riêng. Mình thấy buồn cười và thương hại những người ngu xuẩn đó. Sao họ lại không hiểu rằng điều mà cách mạng mong muốn nhất là người ta làm trọn vẹn được cả hai việc riêng và chung. Nhiệm vụ chung ở đây là đánh Mỹ cứu nước. Nhiệm vụ riêng là bảo vệ tình yêu bằng cách rút ngắn thời gian và xa cách, cùng chiến đấu bên người yêu. Để bảo vệ tình yêu một cách tích cực mình không ngại gian lao. Đó cũng là một khuyết điểm ư? Chiến đấu trong lửa đạn cũng là một khuyết điểm ư?…”.

Coi việc dấn thân vào nơi “không có khuôn mặt phụ nữ” cũng là nỗ lực “rút ngắn những đau khổ trong xa cách và chờ đợi”, liệu tình yêu ngùn ngụt nơi cô gái trẻ giàu lý tưởng sống này có tìm được điểm đáp như hằng kỳ vọng? Những trang viết buồn cho một cuộc tình bị giằng xé giữa lý tưởng và tình riêng nơi đạn bom khốc liệt trong cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm xuất bản 20 năm trước hóa ra không phải là câu trả lời cuối và sẽ được giải đáp trong những bài viết, những trang thư, những dòng hồi ức của những người trong cuộc, từng biết đến câu chuyện tình éo le, chua xót và cao đẹp giữa liệt sĩ Đặng Thùy Trâm và nhân vật M… (còn tiếp)