Ít ai biết rằng, cách nhà thờ Chợ Quán chừng 100 mét, ngay góc đường Trần Bình Trọng – Trần Hưng Đạo (phường Chợ Quán, TP.HCM) lại tồn tại mộ cổ 136 năm của một nhà bác học Việt Nam. Đó là ông Trương Vĩnh Ký (1837 – 1898).
Ông là người thông thạo đến 26 ngôn ngữ, được vinh danh là một trong 18 nhà thông thái của thế giới ở thế kỷ 19; đồng thời ông cũng là người sáng lập tờ báo bằng chữ Quốc ngữ đầu tiên là Gia Định báo vào năm 1865.
Trong tác phẩm Sài Gòn năm xưa, cụ Vương Hồng Sển gọi Petrus Trương Vĩnh Ký là “tổ nghề báo quốc văn ta”.
Cổng chính của mộ cổ nhìn ra đường Trần Hưng Đạo, được thiết kế theo kiểu tam quan Á Đông
ẢNH: HOA AN
Mộ cổ có kiến trúc hình bát giác hiếm gặp
Ngôi mộ cổ của ông Trương Vĩnh Ký có 2 cổng và cổng chính ở số 520 Trần Hưng Đạo được thiết kế đậm phong cách kiến trúc Á Đông với kiểu tam quan (lối đi chính ở giữa và 2 lối phụ – PV) 3 vòm cuốn, mái cổng lợp âm dương uốn cong ở đầu đao.
Ngoài ra, cổng còn chạm khắc họa tiết rồng phượng tinh xảo và bờ nóc hình sóng uốn lượn. Lớp sơn vàng nhạt nhẹ nhàng kết hợp với mái ngói sẫm màu tạo nên cảm giác trầm mặc, tôn nghiêm.
Dù nằm giữa khu dân cư đông đúc, với hàng quán bày bán 2 bên, cổng vẫn nổi bật như một chứng tích lịch sử, lưu giữ ký ức về một thời đã qua.
Xung quanh khuôn viên của ngôi mộ cổ là nhà ở của hậu duệ, một số quán ăn và khu vực được tận dụng làm bãi giữ xe
ẢNH: HOA AN
Bước vào bên trong, mộ cổ rộng khoảng 50 m2 nằm ở vị trí trung tâm khuôn viên. Xung quanh là nhà ở của hậu duệ, một số quán ăn và khu vực được tận dụng làm bãi giữ xe.
Mặt hướng ra đường Trần Bình Trọng của ngôi mộ cổ có phù điêu 2 thiên thần thổi kèn trumpet kèm 4 chữ Hán và ghi một dòng bằng tiếng Latin: Fons vitae eruditio possidentis (nghĩa là: Hiểu biết là nguồn sự sống cho người nào có nó)
ẢNH: HOA AN
Theo nhóm Tản Mạn kiến trúc, ngôi mộ được xây dựng theo phong cách Neo-classical (trào lưu kiến trúc ra đời vào thế kỷ 18, ưu tiên sự đơn giản, tính đối xứng, hình khối rõ ràng…, gam màu trung tính như trắng – PV) kết hợp cùng nhiều họa tiết chạm khắc truyền thống Việt Nam, được Hội Khuyến học Nam kỳ xây dựng vào những năm 35 của thế kỷ trước, trên nền ngôi mộ cũ trước đó đã có từ năm 1898.
Chi tiết hoa văn trang trí trên bờ nóc mái mộ cổ Trương Vĩnh Ký với hình sóng lượn mềm mại và sắc nét
ẢNH: HOA AN
Điểm độc đáo là ngôi mộ được xây theo hình bát giác, một kiểu kiến trúc hiếm gặp mang ý nghĩa viên mãn và trường tồn trong văn hóa phương Đông. Mỗi mặt tường được thiết kế đối xứng, kết hợp với ô cửa thông gió dạng mắt cáo.
Trong trần nhà của lăng mộ được trang trí bởi bức họa Long mã phụ hà đồ (là hình tượng linh thiêng trong văn hóa phương Đông, mô tả một sinh vật đầu rồng thân ngựa, lưng mang đồ hình vũ trụ gọi là Hà đồ – PV), xung quanh có các hình ảnh mây cuộn.
Trần của lăng mộ được trang trí bởi bức họa Long mã phụ hà đồ
ẢNH: HOA AN
Mái ngói lợp hình vảy cá, màu đỏ cam. Ở mỗi góc mái uốn cong nhẹ, bờ nóc gắn tượng rồng, kỳ lân và hoa văn lá đề theo phong cách trang trí đình chùa truyền thống, tạo nên sự giao thoa văn hóa Đông – Tây kết hợp.
Mái mộ lợp ngói đỏ hình vảy cá, uốn cong ở góc, mang vẻ trầm mặc cổ kính
ẢNH: HOA AN
Mặt chính của mộ cổ ở đường Trần Hưng Đạo nổi bật với mái vòm cao, khung cửa sắt sơn xanh ngọc, phía trên có dòng chữ Latin “Miseremini mei saltem vos amici mei” (nghĩa là “Thương xót tôi, thương xót tôi, hỡi các bạn hữu của tôi”, trích trong Kinh thánh cựu ước – PV).
Tượng bán thân của ông Petrus Trương Vĩnh Ký ở trong nhà mồ
ẢNH: HOA AN
Trong lăng mộ có bàn thờ và tượng bán thân ông Petrus Ký trong bộ áo dài, khăn đóng. Nơi đây có 3 mộ phần: ông Petrus Ký ở vị trí trung tâm, vợ Vương Thị Thọ bên phải từ phía bàn nguyện nhìn ra và con trai Trương Vĩnh Thế ở bên trái. Tất cả đều được chôn dưới đất và lát phẳng bằng gạch bông.
Nhà mồ có 3 mộ phần: ông Petrus Ký, vợ Vương Thị Thọ và con trai Trương Vĩnh Thế, tất cả đều được chôn dưới đất và lát phẳng với nền
ẢNH: HOA AN
Mộ cổ Trương Vĩnh Ký không chỉ là nơi an nghỉ của vị bác học kiệt xuất, mà còn là biểu tượng giao thoa văn hóa, lưu giữ ký ức về một giai đoạn lịch sử đặc biệt của TP.HCM xưa cũ.