Muốn đòi bồi thường thiệt hại bao nhiêu cũng được?

Người đòi 1.000 đồng, người muốn trăm tỉ

Hôm 5.6 vừa qua, TAND Q.Tây Hồ (Hà Nội) mở phiên tòa xét xử vụ án tài xế xe Lexus về hành vi hành hung khiến nam shipper bị thương tích 8%. Ban đầu, nam shipper yêu cầu bồi thường thiệt hại hơn 1 tỉ đồng, bao gồm các khoản chi phí khám chữa bệnh, thu nhập bị mất, thiệt hại tinh thần, tiền công người thân hỗ trợ, chăm sóc…

Bàn luận về mức tiền đòi bồi thường nêu trên, một số ý kiến cho rằng 1 tỉ đồng là quá cao so với tính chất, mức độ hành vi của tài xế xe Lexus và tỷ lệ thương tích đã gây ra. Song, cũng có ý kiến cho rằng mức này là phù hợp vì tổn thương mà nam shipper chịu đựng không có gì có thể đánh đổi và đây cũng là bài học ứng xử cho bất kỳ ai có hành động tương tự như tài xế xe Lexus.

Trong quá trình xét xử vụ án, tòa dành thời gian cho gia đình tài xế xe Lexus và nam shipper thỏa thuận về việc bồi thường thiệt hại. Cuối cùng, hai bên tìm được tiếng nói chung, nam shipper đồng ý nhận mức bồi thường 300 triệu đồng và rút đơn yêu cầu khởi tố. Tòa quyết định đình chỉ vụ án, trả tự do cho tài xế xe Lexus.

Trước đó, hồi tháng 10.2023, Cơ quan điều tra Công an TP.HCM có kết luận về vụ án “lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” liên quan đến bà Đặng Thị Hàn Ni. Theo kết luận, bà Nguyễn Phương Hằng yêu cầu bồi thường với số tiền lên tới 300 – 500 tỉ đồng, vì cho rằng các bị can đã xúc phạm danh dự, nhân phẩm, gây thiệt hại kinh tế cho Công ty cổ phần Đại Nam và gây mất uy tín Quỹ từ thiện Hằng Hữu.

Xa hơn như năm 2016, PGS-TS Phan Dũng từng khởi kiện đòi Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM xin lỗi và bồi thường 1 ngàn đồng do bị xúc phạm danh dự. Số tiền dù mang tính tượng trưng nhưng đã bị tòa án bác bỏ, một phần lý do là không chứng minh được thiệt hại xảy ra.

Thực tiễn xét xử cho thấy bồi thường thiệt hại luôn là nội dung quan trọng khi giải quyết một vụ việc, vụ án. Không có “mẫu số chung” nào cho tất cả, có người yêu cầu bồi thường rất cao nhưng cũng có người chỉ cần bồi thường tượng trưng. Điều này liệu có đồng nghĩa rằng muốn yêu cầu bồi thường bao nhiêu cũng được?

Có quyền, nhưng phải chứng minh

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, dẫn quy định tại khoản 1 điều 584 bộ luật Dân sự năm 2015 quy định người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản… của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường. Đây chính là căn cứ để người bị thiệt hại yêu cầu người gây thiệt hại bồi thường.

Theo luật sư, nguyên tắc bồi thường thiệt hại bao giờ cũng ưu tiên sự thỏa thuận giữa các bên, cả về mức bồi thường, hình thức bồi thường (tiền, hiện vật, công việc…) và phương thức bồi thường. Vì là thỏa thuận, người yêu cầu bồi thường được quyền đưa ra mức bồi thường tùy ý, có thể là 1 triệu đồng, 1 tỉ đồng hoặc 100 tỉ đồng… Chỉ cần người có trách nhiệm bồi thường đồng ý, mức bồi thường sẽ được ghi nhận. Trường hợp không đồng ý, hai bên có thể tiếp tục thỏa thuận, thay đổi mức bồi thường phù hợp với yêu cầu, khả năng của mỗi bên. “Người bị thiệt hại yêu cầu mức nào cũng được, nhưng đạt được bao nhiêu thì tùy vào sự thỏa thuận với người có trách nhiệm bồi thường”, luật sư Hùng nói.

Nếu không thỏa thuận được, việc giải quyết bồi thường thiệt hại sẽ được xử lý theo quy định pháp luật. Trách nhiệm bồi thường chỉ phát sinh khi có hành vi trái pháp luật của người gây thiệt hại, có thiệt hại xảy ra trên thực tế, giữa hành vi và hậu quả có mối quan hệ nhân quả với nhau. Ở trường hợp này, người bị thiệt hại có quyền đưa ra mức bồi thường, đồng thời có nghĩa vụ chứng minh yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp.

Luật sư Hùng lấy ví dụ thiệt hại về tài sản, người yêu cầu bồi thường có thể đưa ra các bằng chứng cho thấy tài sản bị mất, bị hư hỏng, giảm sút giá trị và các chi phí để khắc phục. Hay như thiệt hại về sức khỏe, người yêu cầu bồi thường cần cung cấp hóa đơn, chứng từ liên quan đến chi phí điều trị tại bệnh viện, bảng lương để xác định thu nhập thực tế bị mất, hoặc chứng cứ về công việc kinh doanh bị ảnh hưởng… Tương tự là thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm, người yêu cầu bồi thường cần có căn cứ, giấy tờ về chi phí mai táng, cấp dưỡng…

“Yêu cầu bao nhiêu là quyền của người yêu cầu; nhưng được chấp nhận ở mức nào thì phụ thuộc vào chứng cứ mà họ cung cấp và quyết định của tòa án”, luật sư nói.

Cũng có một số vụ việc mà người yêu cầu bồi thường đề nghị tính toán thiệt hại cả về cơ hội đầu tư, cơ hội kinh doanh, lợi nhuận có thể thu được…, do đó, mức bồi thường đưa ra rất cao. Luật sư Hùng nhắc lại nguyên tắc thỏa thuận và nói mức bồi thường sẽ không bị giới hạn nếu các bên cùng đồng ý, còn xử lý theo quy định thì con số sẽ phụ thuộc vào bằng chứng mà người yêu cầu đưa ra.

“Về lý thuyết, sẽ rất khó chứng minh mức độ thiệt hại theo dạng cơ hội đầu tư hoặc lợi nhuận lẽ ra đạt được, nhất là chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả”, luật sư nhận định.

Luật sư Hùng cho rằng trong mọi vụ việc, vụ án, mức bồi thường đưa ra nên ở ngưỡng hợp lý, để cả bên yêu cầu và bên có trách nhiệm bồi thường đều có thể chấp nhận, thay vì đưa ra con số quá cao, không khả thi. Trường hợp không thể thỏa thuận, người yêu cầu bồi thường cần chuẩn bị đầy đủ tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình. Tòa án chỉ chấp nhận các khoản bồi thường là chi phí hợp lý hoặc có hóa đơn, chứng từ kèm theo.

Tổn thất tinh thần, bao nhiêu là hợp lý?

Ngoài bồi thường thiệt hại về vật chất, người có trách nhiệm bồi thường còn có thể phải bồi thường thiệt hại về tinh thần. Trong trường hợp gây thiệt hại về sức khỏe, tính mạng hoặc danh dự, nhân phẩm, bên cạnh các khoản bồi thường về chi phí điều trị, thu nhập thực tế bị mất, chi phí mai táng…, người có trách nhiệm bồi thường còn phải bồi thường một khoản tiền để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người bị thiệt hại phải gánh chịu.

Không giống với thiệt hại vật chất, tổn thất về tinh thần là điều không thể đong đếm bằng con số hay chứng minh bằng hóa đơn, chứng từ. Sự tổn thương là cảm nhận, đánh giá của mỗi cá nhân, không ai giống ai. Bởi vậy, mức đòi bồi thường về tổn thất tinh thần cũng rất “biến động” trong từng vụ án, vụ việc.

Theo nguyên Thẩm phán TAND tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh, cũng giống như bồi thường về vật chất, thỏa thuận giữa các bên sẽ được ưu tiên áp dụng khi giải quyết bồi thường về tổn thất tinh thần. Mức bồi thường cao hay thấp hoàn toàn phụ thuộc vào sự thương lượng. Trường hợp không thể thương lượng thì xử lý theo quy định pháp luật.

Căn cứ quy định tại các điều 590, 591, 592 bộ luật Dân sự năm 2015, mức bồi thường để bù đắp tổn thất tinh thần cho một người có sức khỏe bị xâm phạm hoặc có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm tối đa là 10 lần mức lương cơ sở, với một người có tính mạng bị xâm phạm tối đa là 100 lần mức lương cơ sở.

“Dẫu biết tiền không thể bù đắp tất cả, nhất là những tổn hại về mặt tinh thần, nhưng vẫn cần “mức trần” để có cơ sở áp dụng trong trường hợp các bên không thể thỏa thuận. Mức này ở ngưỡng “có thể chấp nhận” với cả phía được bồi thường và phía phải bồi thường, đồng thời sẽ thay đổi tùy theo mức lương cơ sở mà nhà nước quy định ở từng thời điểm”, bà Vinh cho hay.

Luật sư Nguyễn Thị Thúy, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, cũng cho rằng yêu cầu bù đắp tổn thất tinh thần là quyền của mỗi người nên mức bồi thường đưa ra có thể cao, thấp tùy vào từng cá nhân khác nhau. Nếu các bên thỏa thuận được, mức bồi thường có thể vượt mức 10 hay 100 tháng lương cơ sở mà luật quy định, con số cụ thể bao nhiêu sẽ do kết quả thương lượng quyết định.

Trường hợp không thể thỏa thuận và đưa ra tòa án giải quyết, mức bồi thường sẽ phụ thuộc vào tính chất, mức độ thiệt hại xảy ra, có giới hạn nhất định như đã đề cập ở trên, và áp dụng cho mọi cá nhân. “Không có chuyện người có chức vụ, người nổi tiếng thì tổn thất tinh thần lớn hơn, bồi thường nhiều hơn. Mỗi cá nhân đều bình đẳng trong việc được pháp luật bảo vệ”, luật sư Thúy nêu rõ.