Người làm khoa học lo ‘thất thoát tài sản nhà nước’

Nội dung được các chuyên gia, nhà khoa học nêu tại hội thảo góp ý Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội tổ chức ngày 7/6, tại TP HCM.

Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ, Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, dẫn minh chứng vừa tiếp một đoàn kiểm toán về dự án nghiên cứu giống lúa mới.

Đoàn kiểm toán đặt vấn đề trong quá trình tạo giống cây sẽ có hoạt động thử nghiệm trồng, đánh giá sản phẩm và có thành phẩm bán ra thị trường. Khi trao đổi về nội dung tiền bán sản phẩm lúa trong quá trình nghiên cứu ai lấy? Chủ nhiệm đề tài cho biết là nông dân phối hợp nghiên cứu lấy.

Theo đoàn kiểm toán, phải xem lại đây có phải là “thất thoát tài sản nhà nước hay không”? Lý do nghiên cứu này 100% ngân sách đầu tư thì việc bán sản phẩm cũng phải thu về cho nhà nước, nếu không là thất thoát.

“Chúng tôi viện dẫn Nghị quyết 193 có cơ chế tài chính rất cởi mở, giao quyền quản lý kết quả nghiên cứu cho tổ chức chủ trì nhưng kiểm toán nói phải xem lại và kiến nghị Trung ương”, bà Sương nói.

Theo bà Sương, không chỉ Nghị quyết 193 cởi mở hay dự thảo luật sắp tới với nhiều điều khoản “cởi trói” cho công tác nghiên cứu mà cần phải thay đổi tư duy kiểm toán đã tồn tại quá lâu. Nếu không thay đổi, chính kiểm toán sẽ là rào cản của công tác nghiên cứu khoa học.

Tương tự, PGS.TS Hồ Quốc Bằng, Đại học quốc gia TP HCM, cho rằng Nghị quyết 57 về đột phá khoa học công nghệ với mục tiêu làm sao ba nhà gồm nhà nước, nhà trường, nhà kinh doanh phối hợp được với nhau. Tuy nhiên, để làm được vẫn còn nhiều khó khăn.

Theo TS Bằng, rào cản lớn nhất là các trường và doanh nghiệp ngại định giá sản phẩm khoa học công nghệ hình thành từ nhiệm vụ sử dụng ngân sách nhà nước. Lý do là việc định giá kết quả nghiên cứu rất khó khăn và dễ bị quy trách nhiệm nếu định giá sai hoặc không “đúng” theo quan điểm kiểm tra tài chính sau này. Điều này khiến các đơn vị không dám làm.

Ông Bằng ví dụ doanh nghiệp đặt hàng cho Sở Khoa học và Công nghệ triển khai, nhà trường phối hợp doanh nghiệp thực hiện. Kinh phí nghiên cứu từ ngân sách. Khi sản phẩm hoàn thành, nhà trường được giao chủ trì sẽ định giá, tức là trao quyền sử dụng cho doanh nghiệp.

“Lý thuyết là vậy nhưng khi tài chính kiểm tra lại việc định giá sản phẩm và cho rằng định giá sai thì trường phải chịu trách nhiệm”, ông Bằng nói.

Theo chuyên gia, từ kinh nghiệm các nước khi sản phẩm nghiên cứu hoàn thành sẽ trao luôn cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp có trách nhiệm bỏ thêm vốn để thương mại sản phẩm và một phần lợi nhuận được chia cho nhà trường. Nhà nước thu lại vốn thông qua thuế. Theo ông, phải để doanh nghiệp thấy thuận lợi và có lợi nhuận mới thúc đẩy họ cùng tham gia để thương mại các kết quả nghiên cứu.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, cho rằng Khoản 2, Điều 28 của Dự thảo luật cho phép tổ chức chủ trì tự chủ, tự quyết định hình thức, phương án, giá và phân chia lợi nhuận khi thương mại hóa kết quả từ nhiệm vụ 100% ngân sách nhà nước. Các hình thức được phép là cho thuê, bán, chuyển nhượng, chuyển giao quyền sử dụng, kinh doanh dịch vụ, hợp tác, liên doanh, liên kết, tự khai thác, và cho phép tự thỏa thuận về giá mà không bắt buộc theo phương pháp định giá của Bộ Tài chính.

Tuy nhiên, theo ông Nam Hải, khó khăn vẫn nằm ở khâu thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán về sau. Nỗi sợ này xuất phát từ việc thương lượng giá trị. Ví dụ cùng công trình, chỗ này bán 100 đồng thu về một đồng trong khi chỗ khác thu về 3 đồng, như vậy có thể bị xem xét lại bởi cơ quan kiểm tra.

Liên quan đến khó khăn khi xem kết quả nghiên cứu khoa học và tài sản công, ông Nam Hải cũng thông tin trong bản dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đề xuất loại bỏ toàn bộ quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ. Thay vào đó, sẽ giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, các văn bản chuyên ngành quy định chi tiết việc sở hữu, định giá, chuyển giao các kết quả nghiên cứu.

Lê Tuyết