Nhà thờ do cậu Nam Phương hoàng hậu xây và chiếc túi lạ treo tượng thánh

Chúng tôi đến Q.Gò Vấp (TP.HCM) vào một chiều đầu tháng 6.2025 để viếng thăm một ngôi nhà thờ với lối kiến trúc cổ kính, uy nghiêm nằm trầm mặc giữa lòng đô thị sầm uất. Đó là nhà thờ Hạnh Thông Tây (đường Quang Trung, P.11), có tuổi đời hơn 1 thế kỷ.

Nhà thờ Công giáo thuộc Tổng giáo phận TP.HCM này gây ấn tượng mạnh bởi nét kiến trúc khác biệt. Trong khi phần lớn các nhà thờ cổ tại TP.HCM mang phong cách Gothic (là phong cách từng thịnh hành ở Tây Âu từ nửa sau thời Trung cổ đến cuối thế kỷ 16 với mái vòm nhọn, cửa sổ kính màu lớn và hệ trụ đỡ) kiểu Pháp hay Romanesque (là phong cách châu Âu thời Trung Cổ với đặc trưng tường dày, vòm cuốn bán nguyệt, trụ lớn và cửa sổ nhỏ), thì Hạnh Thông Tây lại được xây dựng theo phong cách Byzantine (là kiểu kiến trúc phát triển từ Đế quốc Đông La Mã, trung gian giữa chất cổ điển La Mã và hơi hướng Trung cổ châu Âu – PV).

ẢNH: UYỂN NHI

Nhà thờ Hạnh Thông Tây với kiến trúc Byzantine hiếm thấy ở TP.HCM 

Bước vào trong, không gian nhà thờ như tách biệt khỏi sự ồn ã bên ngoài. Trần nhà cao 16 mét được dát nhũ vàng lấp lánh, điểm xuyết những bức tranh khảm đá và thủy tinh màu mô tả cảnh Chúa Giêsu chịu nạn, các thánh và thiên thần. 

Không gian nội thất dài 40 mét, rộng 14 mét, gợi cảm giác sâu thẳm và trang nghiêm. Những bức tường gạch dày được giữ nguyên trạng suốt hơn 1 thế kỷ qua.

Chúng tôi tò mò về tháp chuông nhà thờ có dạng hình chữ nhật. Theo một số giáo dân đến làm lễ tại đây, ban đầu tháp chuông có dạng hình tháp nhọn nhưng sau này giảm xuống để đảm bảo an toàn hàng không.

ẢNH: UYỂN NHI

Lật giở lại tư liệu của Tổng giáo phận TP.HCM, chúng tôi được biết giáo xứ Hạnh Thông Tây được thành lập từ năm 1861. Ngôi nhà nguyện đầu tiên được dựng nên nhờ sự hiến tặng đất và đình làng của một số người dân khá giả trong vùng.

Gần cuối thế kỷ 19, nhà thờ chính thức được xây dựng bằng gỗ. Sau hơn 30 năm sử dụng, nhà gỗ xuống cấp nghiêm trọng, giáo dân mong mỏi được tái thiết.

ẢNH: UYỂN NHI

Theo lời kể của cha Giuse Phạm Đức Tuấn, cha xứ lúc ấy là Matthêu Hồ Tấn Đức đã ghi ước nguyện dựng lại nhà thờ vào một tờ giấy bỏ trong túi và treo vào cổ tượng Thánh Giuse. 

Khoảng 1 tháng sau, bất ngờ được gia đình ông Denis Lê Phát An, là cậu của Nam Phương hoàng hậu, cũng là con trai ông Lê Phát Đạt (tức là Huyện Sỹ, một trong “tứ đại phú hộ” Sài Gòn xưa đã hiến tài sản của mình để xây dựng nhà thờ Huyện Sỹ, ở Q.1 – PV) dâng cúng toàn bộ kinh phí xây dựng nhà thờ Hạnh Thông Tây vào năm 1921.

ẢNH: UYỂN NHI

Thánh Giuse là bổn mạng chính của giáo xứ và Thánh Denis là bổn mạng phụ, cũng là tên thánh của ông Lê Phát An, người đã để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống cộng đoàn nhà thờ Hạnh Thông Tây.

Sau khi ông và người vợ qua đời, thi hài của họ được an táng ngay trong lòng nhà thờ. 2 ngôi mộ của ông bà được xây bằng đá cẩm thạch kiểu vở vừa lạ vừa khéo léo. 

Trên mộ ông Lê Phát An là tượng người vợ mặc áo dài, tay cầm bó hoa, quỳ gối tựa vào bia mộ với vẻ mặt dịu dàng, đầy thương nhớ. 

Ngược lại, trên mộ bà Trần Thị Thơ (vợ của ông Lê Phát An) là tượng người chồng quỳ gối cầu nguyện, gương mặt hướng về vợ, thể hiện nỗi tiếc thương sâu lắng. 2 tượng có kích thước gần bằng người thật, được điêu khắc tỉ mỉ và đầy cảm xúc.

ẢNH: UYỂN NHI

Không chỉ là nơi hành lễ và cầu nguyện, nhà thờ Hạnh Thông Tây còn lưu giữ nhiều thánh tích quý giá, trong đó có mảnh dăm gỗ thánh giá thật, mảnh vụn đá từ mộ Chúa, mảnh xương các thánh tử đạo… 

Những thánh tích này hiện đang được trưng bày tại bàn thờ nhỏ đặt kế bên cung thánh, như một phần linh thiêng và lặng lẽ kể lại mạch kết nối giữa đức tin, lịch sử và lòng biết ơn.

ẢNH: UYỂN NHI

Nhà thờ Hạnh Thông Tây không chỉ là một công trình mang kiến trúc độc đáo, nơi đây còn là không gian lưu giữ câu chuyện về niềm tin, lòng tri ân và những bàn tay đã góp phần xây dựng nên diện mạo của TP.HCM xưa cũ.