Những người trẻ ngơ ngác vì được bảo bọc quá mức

Thành là con cả trong gia đình hai con ở Quảng Ninh. Từ nhỏ cậu học giỏi, được bố mẹ dồn mọi kỳ vọng. Để con chuyên tâm học hành, mẹ không cho Thành đụng tay vào việc nhà. Ngày cậu thi đỗ đại học, bố mẹ từ quê lên Hà Nội tìm phòng, dọn dẹp đầy đủ. Thành chỉ việc xách balo tới ở.

Mỗi tuần, mẹ Thành bắt xe lên Hà Nội, mang theo thức ăn nấu sẵn đủ cho cậu ăn suốt 7 ngày. Thậm chí, nước canh cũng được đông đá, đến bữa chỉ việc nấu cho tan ra.

Thành không bao giờ phải lo chuyện quần áo, chăn màn bẩn. Cuối tuần mẹ cậu ở quê lên sẽ tranh thủ dọn dẹp, giặt giũ cho con trai. Thậm chí chuyện đi lại trong nội thành của cậu con trai cũng do bà mẹ điều khiển từ xa. Cậu chỉ cần nhắn địa chỉ, mẹ đặt xe công nghệ đến đón. “Mẹ không cho tôi đụng vào bất cứ việc gì, chỉ cần tập trung học”, Thành kể. “Giữa cuộc đời, tôi lúc nào cũng ngơ ngác và bị bạn bè đặt biệt danh ‘gà công nghiệp’”.

Cách đây hai tuần, chàng trai 22 tuổi nhận được cuộc điện thoại của kẻ tự xưng là “công an”, thông báo cậu có liên quan đến một đường dây buôn bán ma túy. Những kẻ lừa đảo yêu cầu cậu im lặng “hợp tác với cơ quan điều tra”, nếu gọi cho bố mẹ sẽ bị bắt lập tức. Thành rụng rời tay chân.

Thành được “công an” gợi ý chuyển 100 triệu đồng để “chứng minh sự trong sạch”, ba ngày sau sẽ trả lại. Dưới sự hướng dẫn của “công an”, cậu nói dối bố mẹ cần tiền đăng ký khóa học tiếng Anh.

Biết con trai trước giờ “đặt đâu ngồi đấy” nên thật thà, bố mẹ Thành lập tức chuyển tiền. Sau ba ngày, không thấy tiền được chuyển lại, gọi cho “công an” không được, Thành mới biết mình bị lừa.

Thái Tuấn, 30 tuổi, ở TP Vinh, Nghệ An, tự nhận là “nạn nhân từ tình yêu thương của mẹ”. Mọi lựa chọn trong cuộc đời anh đều do mẹ quyết định, kể cả lấy vợ.

“Giờ tôi có gia đình riêng, nhưng mẹ vẫn tuần sang ba lần để làm thay mọi việc”, Tuấn kể.

Cuộc hôn nhân rơi vào bế tắc khi vợ chê anh thụ động, bất tài. Không yêu công việc hiện tại nhưng anh không dám nghỉ, vì không biết mình thích gì và sợ trái ý mẹ sẽ mất chỗ dựa duy nhất. “Tôi lệ thuộc mẹ đến mức không biết làm gì. Ai nói gì tôi cũng tin nên dễ mắc lừa”, anh nói.

Theo tiến sĩ tâm lý Nguyễn Thị Minh, Học viện Chính trị khu vực II, những đứa con được cha mẹ bảo bọc quá mức, biến thành “gà công nghiệp” như Thành và Tuấn không hiếm.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, những bậc phụ huynh bước ra từ thời kỳ kinh tế khó khăn, thường muốn sửa chữa quá khứ của mình bằng việc dồn lực chăm lo cho con cái, mong chúng “không phải khổ như mình ngày trước”. Nhiều người đã bảo bọc con quá đà, trở thành “cha mẹ trực thăng” – khái niệm ra đời từ đầu những năm 2000 trong giới nghiên cứu xã hội học Mỹ.

“Họ góp phần tạo nên một thế hệ thiếu lý tưởng, thiếu mục tiêu sống và năng lực đối diện với thách thức”, bà Minh nói.

Một nghiên cứu năm 2021 của Đại học Stanford (Mỹ) cho thấy “những đứa con có cha mẹ luôn vè vè trên đầu như trực thăng” thường gặp các vấn đề về lo âu, trầm cảm và mất tự tin. Chúng cho rằng mình không thể đối mặt với các thách thức trong cuộc sống mà không có sự giúp đỡ từ cha mẹ.

Minh Thành cho biết cậu hầu như không có bạn bè, ngại giao tiếp vì sợ mắc sai lầm. Bị lừa mất tiền, nỗi sợ đó càng lớn, khiến chàng sinh viên 22 tuổi co cụm, chỉ biết lao vào học để bù đắp. Nhưng khi giành được học bổng du học, Thành không dám đi, vì sợ không thể tự lập.

“Các bậc cha mẹ quên mất rằng ‘thiếu thốn’ đôi khi là cơ hội rèn luyện bản lĩnh”, bà Minh nói.

Tiến sĩ tâm lý Đinh Thiên Ái, Giám sát chuyên môn doanh nghiệp xã hội Tâm Nhung, TP HCM cho rằng truyền thông thường xuyên thông tin về xã hội phức tạp, nhiều cạm bẫy khiến phụ huynh bất an, sợ con gặp rủi ro. “Văn hóa Á Đông đề cao sự hy sinh và vâng lời cũng góp phần hình thành niềm tin rằng cha mẹ nên quyết định thay con”, bà Thiên Ái nói.

Bà khuyến nghị để con phát triển lành mạnh, cha mẹ cần học cách lùi lại, chuyển từ vai trò “làm thay” sang “đồng hành”. “Yêu thương không có nghĩa là kiểm soát, mà là tạo không gian để con trải nghiệm, kể cả khi sai”, bà nói.

Trong một hội thảo do bà Thiên Ái tổ chức, có bà mẹ kể luôn nghĩ thương con là chăm sóc từng bữa ăn giấc ngủ. Nhưng một lần, chị đi công tác ba ngày, con gái 17 tuổi gọi điện khóc vì đói nhưng không biết ăn gì, cũng không biết cách gọi đồ ăn. Phút đó, người mẹ tỉnh ngộ. Chị bắt đầu dạy con lại từ đầu, như một đứa trẻ lên 5.

Theo tiến sĩ Minh, với những người trẻ từng được bao bọc quá mức, điều quan trọng là dám nhìn lại và bắt đầu rèn luyện lại, dù muộn. “Phải học dần dần, từng chút một để phục hồi bản lĩnh đã bị đánh mất”, bà nói.

“Cuộc sống là một người thầy nghiêm khắc nhưng công bằng. Đứa trẻ càng sớm được thả ra ngoài trải nghiệm, càng có cơ hội rèn luyện bản lĩnh và khả năng thích nghi”, bà khẳng định. Trước những va vấp, người trẻ bị bảo bọc quá mức sẽ buộc phải lựa chọn: hoặc học cách thích nghi hoặc thụt lùi.

Cũng từng là “gà công nghiệp” nhưng Hoàng Anh, 22 tuổi, ở Gò Vấp, TP HCM quyết định cần phải “giành lại quyền kiểm soát cuộc đời mình”.

Là cháu đích tôn trong gia đình ở Hậu Giang, cậu ví mình như “hoàng tử bị nhốt trong cung điện”. Cha mẹ quyết định giúp mọi việc trong đời, kể cả ngành học.

Thay đổi đến khi chàng trai lên TP HCM học đại học, ở chung nhà với dì. Ngày nào cậu cũng bị dì mắng trước mặt mọi người “vì như một thằng vô dụng, không biết làm gì”. Giận dì, Hoàng Anh bỏ ra nhà trọ sống.

Nhờ vậy, cậu tự lên mạng học nấu ăn, đi chợ, giặt đồ. Ban đầu, cơm bữa sống, bữa khê. Nhưng sau một năm, Hoàng Anh tự tin với cuộc sống một mình. Cậu cũng đi làm thêm để trang trải học phí. Quãng thời gian bưng bê ở quán ăn, chạy đủ việc vặt, chịu mắng chửi để kiếm 20.000 đồng mỗi giờ, giúp Hoàng Anh trân trọng hơn những đồng tiền cha mẹ cho.

“Về quê, thấy tôi biết mua quà cho ba mẹ, phụ dọn nhà thay vì nằm ườn đợi gọi ra ăn cơm, mẹ tôi mừng chảy nước mắt”, Hoàng Anh kể.

Trước kia trách dì làm mình khổ, nay Hoàng Anh thấy biết ơn. “Tôi thấy dì nói đúng, hồi đó, tôi như đứa trẻ to xác”, Hoàng Anh nói.

Anh Tuấn cũng muốn thoát khỏi lồng kính mẹ dựng nên mới vay mượn đầu tư. Nhưng cú lừa khiến anh lâm nợ nần và càng thêm tự ti vào bản thân. “Sau này con lớn lên, tôi sẽ không thương nó như cách mẹ thương tôi nữa”, anh nói.

* Tên một số nhân vật trong bài đã đổi.

Ngân Nga