Kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã thúc đẩy một số thỏa thuận chấm dứt xung đột giữa các nước kình địch, giúp ông xây dựng hình ảnh nhà hòa giải toàn cầu.
Trong một buổi lễ tại Phòng Bầu dục ngày 27/6, Tổng thống Donald Trump chúc mừng thỏa thuận hòa bình giữa Rwanda và CHDC Congo do Mỹ làm trung gian. Đây là nỗ lực hòa giải mới nhất trong tham vọng giải quyết các cuộc xung đột toàn cầu của lãnh đạo Mỹ.
“Chúng ta vừa kết thúc một cuộc chiến kéo dài 30 năm đã khiến 6 triệu người thiệt mạng. Không có tổng thống nào khác có thể làm được điều đó”, ông Trump nói khi Ngoại trưởng CHDC Congo và Rwanda ký thỏa thuận.
Thỏa thuận hòa bình giữa hai quốc gia châu Phi có thể giúp ông Trump xích lại gần hơn với giải thưởng Nobel Hòa bình mà ông khao khát lâu nay. Ông tuần trước viết trên mạng xã hội rằng sẽ không được nhận giải Nobel Hòa bình “bất kể tôi làm gì”, song khẳng định “người dân biết và đó là tất cả những gì quan trọng với tôi”.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại buổi lễ ở Phòng Bầu dục ngày 27/6. Ảnh: AFP
Ông đánh giá cao công lao của đặc phái viên châu Phi Massad Boulos, doanh nhân người Mỹ gốc Lebanon và là thông gia của Tổng thống Mỹ, khi đã thúc đẩy thỏa thuận giữa Rwanda và CHDC Congo.
Mối thù giữa CHDC Congo và Rwanda được cho là bắt nguồn từ các tranh chấp biên giới thời kỳ thuộc địa, trở nên căng thẳng sau cuộc diệt chủng Rwanda năm 1994, theo Daniel Kubelwa, nhà hoạt động và nghiên cứu người Congo.
Trong cuộc diệt chủng đó, hàng trăm nghìn người Tutsi và Hutu ôn hòa bị lực lượng dân quân Hutu giết hại. Rwanda chỉ trích CHDC Congo vì đã đưa lực lượng dân quân Hutu vào quân đội để chống lại nhóm vũ trang M23 chủ yếu là người Tutsi.
M23, xuất hiện lần đầu năm 2012, được xem là một trong những tổ chức vũ trang đáng chú ý nhất đang cố giành kiểm soát nguồn tài nguyên khoáng sản của Congo. Nhóm này cũng tuyên bố bảo vệ lợi ích của người Tutsi cùng các nhóm thiểu số có nguồn gốc Rwanda ở CHDC Congo.
Các chuyên gia Liên Hợp Quốc và cộng đồng quốc tế cho rằng Rwanda đã ủng hộ và hỗ trợ M23, khiến quốc gia này tiến sát bờ vực chiến tranh với CHDC Congo vì cáo buộc vi phạm lãnh thổ.
Chính phủ Rwanda phủ nhận cáo buộc ủng hộ M23, nhưng khẳng định sẽ tự vệ trước lực lượng dân quân Hutu hoạt động ở CHDC Congo, xem nhóm này như “mối đe dọa an ninh hiện hữu”.
Hơn 7.000 người thiệt mạng và khoảng một triệu người phải di dời kể từ tháng 1, khi M23 tiến hành cuộc tấn công mới chống lại quân đội CHDC Congo, giành kiểm soát hai thành phố lớn nhất phía đông nước này.
Báo cáo tháng 12 của nhóm chuyên gia LHQ về CHDC Congo cho hay đã tìm thấy bằng chứng khoáng sản của quốc gia châu Phi này “bị xuất khẩu chui sang Rwanda, sau đó trộn lẫn với khoáng sản của Rwanda”.
Tổng thống Rwanda Paul Kagame năm ngoái gây phẫn nộ khi thừa nhận công khai rằng Rwanda là điểm trung chuyển khoáng sản buôn lậu từ CHDC Congo, nhưng khẳng định nước ông không ăn cắp khoáng sản của nước láng giềng.
Trong thỏa thuận hòa bình ký ngày 27/6, Rwanda và CHDC Congo nhất trí ngừng các hành vi gây hấn và dừng hỗ trợ các nhóm vũ trang vốn là mối đe dọa an ninh trên lãnh thổ của nhau. Hai bên cũng cam kết tăng cường hợp tác kinh tế, trong đó có lĩnh vực khai thác và chế biến khoáng sản cùng các nguồn tài nguyên khác.
Nhiều chi tiết trong thỏa thuận còn chưa rõ ràng như không nêu rõ biện pháp xử lý nếu hai bên có hành vi vi phạm. Tuy nhiên, ông Trump cùng trợ lý nhấn mạnh thỏa thuận chính là “thời khắc quan trọng” sau 30 năm căng thẳng giữa Rwanda và CHDC Congo.
Giới quan sát cũng thừa nhận điều này.
“Bất chấp những thách thức, đây là một thỏa thuận quan trọng và là con đường đầy hứa hẹn phía trước”, Jason K. Stearns, người sáng lập Nhóm Nghiên cứu Congo tại Đại học New York, cho biết.
Tổng thống Trump đã tìm cách chấm dứt nhiều cuộc xung đột khác trên thế giới, từ cuộc chiến ở Ukraine, Dải Gaza cho đến cuộc đụng độ mới đây giữa Israel và Iran.
Cuộc chiến ở Iran là minh chứng cho chiến lược “hòa bình thông qua sức mạnh” của ông Trump. Rạng sáng 22/6, Tổng thống Mỹ điều oanh tạc cơ tấn công ba cơ sở hạt nhân của Iran, tuyên bố “xóa sổ” những mục tiêu này, rồi đề nghị Tehran ngồi vào bàn đàm phán.
Ông Trump một ngày sau đó thông báo Iran và Israel nhất trí về lệnh ngừng bắn toàn diện bắt đầu từ 24/6, kết thúc 12 ngày xung đột đẫm máu giữa hai nước Trung Đông.
“Ông ấy có sự tự tin rằng có thể vượt qua mọi trở ngại thông qua sức mạnh”, Richard Haass, cựu giám đốc Hội đồng Đối ngoại và cũng từng là nhà ngoại giao kỳ cựu, nói.
Ông chủ Nhà Trắng ngày 27/6 cảnh báo các Ngoại trưởng Rwanda và Congo rằng “chúng tôi sẽ đảm bảo các vị phải thực hiện thỏa thuận”. “Tốt hơn hết là các vị nên thực hiện nó, nếu không chúng tôi sẽ trừng phạt nghiêm khắc”, ông nói.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Hà Lan ngày 24/6. Ảnh: AP
Hồi tháng 5, ông Trump cũng tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social rằng Ấn Độ và Pakistan đã đồng ý ngừng bắn “sau một đêm dài đàm phán do Mỹ làm trung gian”. Thời điểm đó, hai nước đã trải qua đợt giao tranh nghiêm trọng nhất kể từ năm 1999, với hàng loạt vụ tập kích qua lại, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ nổ ra chiến tranh toàn diện giữa hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân.
Chính phủ Ấn Độ và Pakistan không lâu sau cùng xác nhận đạt thỏa thuận ngừng bắn, song Ấn Độ đã bác bỏ vai trò trung gian đàm phán của Mỹ, cho hay đây là kết quả của nỗ lực đàm phán song phương.
Vai trò chính xác của Mỹ trong lệnh ngừng này và liệu thỏa thuận giữa Pakistan – Ấn Độ có thể duy trì hay không vẫn là câu hỏi chưa có lời giải. Nhưng những thỏa thuận một lần nữa khiến dư luận nhớ tới một câu nói nổi tiếng của cựu ngoại trưởng Mỹ Madeleine Albright rằng “Mỹ là quốc gia không thể thiếu” trong nhiều vấn đề của thế giới.
Đồng thời, chúng cũng giúp ông Trump có thể xây dựng hình ảnh là một lãnh đạo quyền lực có khả năng chấm dứt xung đột và làm trung gian hòa giải toàn cầu, theo giới quan sát.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio trong sự kiện ở Phòng Bầu dục ngày 27/6 ca ngợi nỗ lực của ông chủ Nhà Trắng trong giải quyết các xung đột trên thế giới. “Tổng thống Trump là tổng thống của hòa bình. Ông ấy thực sự muốn hòa bình và ưu tiên hòa bình hơn mọi thứ khác”, ông Rubio nói.
Thùy Lâm (Theo Washington Post, CNN, FT)