Sâm Ngọc Linh lao đao vì chuột và kẻ trộm

Chuột rừng “càn quét” những vườn sâm Ngọc Linh

Gần đây, chúng tôi theo chân lực lượng bảo vệ vào chốt giữ sâm Ngọc Linh ở xã Măng Ri (vùng cao phía tây tỉnh Quảng Ngãi) của một trong những công ty trồng sâm lớn nhất tại rừng Ngọc Linh. Dấu tích hai cơn bão số 1 và số 3 vẫn còn nguyên: Cây rừng ngã đổ, lá vàng rụng dày đặc, nhiều luống sâm bị gió quật tung tấm bạt ni lông che phủ.

Trong khung cảnh ấy, nỗi lo mới hiện rõ: Chuột kéo về phá hoại. Trên những luống sâm, không khó để bắt gặp chùm quả bị gặm nham nhở hoặc bị ăn sạch, chỉ còn vài quả lẻ loi như bị “bỏ quên”. Có cây bị chuột cắn ngang thân, cả chùm quả rụng xuống đất.

“Chuột xuất hiện nhiều lạ thường, nhất là sau mưa. Đêm nào chúng tôi cũng phải đi bắt, có tuần bắt tới 500 con mà vẫn không xuể,” một bảo vệ chia sẻ. Theo anh, chuột ở đây không chỉ ăn quả như các năm trước mà còn kéo cành về làm tổ, thậm chí đào củ sâm để gặm. Loài chuột ở đây to nhất cũng bằng ngón tay cái, còn lại lớn hơn ngón tay út nên leo trèo trên cây, đi trên lá sâm đều được, rất nhanh nhẹn, leo trèo tốt, dễ dàng vượt qua bạt chắn hay bao bọc chùm quả.

Nỗ lực bảo vệ của người trồng sâm gần như bất lực. Bạt ni lông chỉ chống được vài tháng, còn bao nhựa thì nhanh chóng bị chuột cắn thủng. Tình trạng này không chỉ diễn ra ở các công ty mà còn gây thiệt hại nặng cho nhiều hộ dân.

Tại xã Măng Ri, vườn sâm của chị Y Phượng (làng Ko Sia 2, xã Ngọc Yêu cũ) vừa bị chuột phá 3.000 cây giống, thiệt hại khoảng 300 triệu đồng. “Có đêm chuột cắn vài ngàn cây là chuyện bình thường. Năm nay số lượng nhiều bất thường, chúng tôi không hiểu vì sao,” một cán bộ xã Măng Ri cho biết.

Nạn trộm sâm Ngọc Linh, mối lo hằng ngày

Nếu chuột phá khiến người trồng sâm mất ăn mất ngủ, thì nạn trộm sâm lại tạo ra tâm lý bất an kéo dài. Không ít vụ trộm đã gây xôn xao tại xã Măng Ri.

Anh Nguyễn Hữu Nam bị mất 100 cây sâm 7 – 8 năm tuổi; anh Quách Văn Nghi mất 178 cây, trong đó 80 cây đã gần tới tuổi thu hoạch, còn lại là 3 – 4 năm. Cả 2 trường hợp trên, sâm bị trộm đều có chỉ dẫn địa lý, nhưng việc truy tìm thủ phạm gần như bế tắc.

Theo người dân, các công ty ít bị mất nhờ hệ thống hàng rào, cửa khóa và bảo vệ chuyên trách. Ngược lại, các hộ dân nhỏ lẻ dễ trở thành mục tiêu, nhất là dịp tết hoặc khi gia chủ đi vắng.

Cách đây chừng 2 năm, 1 cán bộ xã Măng Ri hùn vốn trồng sâm Ngọc Linh với 2 người dân. Sau Tết Nguyên đán trở lại vườn đã thấy sâm Ngọc Linh bị kẻ xấu nhổ sạch. Đó là chưa kể, có trường hợp chỉ rời nhà một ngày đã mất sạch cả vườn. Trước đây, kẻ gian thường bán sâm trộm ngay trong vùng nên vẫn có cơ hội lần ra dấu vết. Nay, sâm bị đưa sang các địa phương khác tiêu thụ khiến việc truy tìm gần như không thể.

Theo thống kê của UBND xã Măng Ri, từ đầu năm đến nay, toàn xã có 190 hộ trồng sâm bị thiệt hại bởi chuột và trộm. Ông Phạm Xuân Quang, Chủ tịch UBND xã, cho biết công an xã đang điều tra các vụ trộm và sẽ triển khai nhiều biện pháp phòng ngừa.

Chính quyền khuyến khích người dân liên kết thành nhóm 5 – 7 hộ để thay phiên nhau canh giữ. Xã cũng tiến hành kiểm kê số lượng sâm từng hộ, nhằm dễ dàng xác minh nguồn gốc khi phát hiện sâm nghi bị trộm mang đi bán.

Ngoài ra, việc lắp đặt camera giám sát đang được đẩy mạnh. “Xã hiện có 4 camera, sắp hỗ trợ công an lắp thêm 5 chiếc nữa. Chúng tôi cũng vận động người dân tự trang bị để bảo vệ vườn sâm của mình”, ông Quang nói.

Cần giải pháp bền vững

Sâm Ngọc Linh, được cho “quốc bảo” của Việt Nam, mất hàng chục năm mới đến kỳ thu hoạch, giá trị lên tới hàng trăm triệu đồng mỗi kg. Với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và vùng trồng hạn chế, mỗi cây sâm bị mất hay bị phá hoại đều là thiệt hại lớn.

Tình trạng chuột phá và nạn trộm sâm không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến nỗ lực bảo tồn, phát triển giống sâm quý. Người trồng sâm mong nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ chính quyền, lực lượng bảo vệ rừng và các đơn vị chuyên môn, từ biện pháp diệt chuột hiệu quả, hệ thống bảo vệ an toàn, cho đến cơ chế truy xuất nguồn gốc chặt chẽ để ngăn chặn tiêu thụ sâm trộm.

Giữa núi rừng Ngọc Linh, những gốc sâm quý vẫn âm thầm lớn lên. Để “quốc bảo” này không bị mất mát, hơn bao giờ hết cần sự chung tay của người dân, chính quyền và lực lượng bảo vệ, trước khi thiệt hại vượt khỏi tầm kiểm soát.