Từ vùng xám pháp lý đến nỗ lực vận hành có kiểm soát
Phần lớn các mô hình cho vay thay thế hiện nay tại Việt Nam vẫn chưa được điều chỉnh đầy đủ bởi một luật chuyên ngành. Hiện tại, P2P lending đang trong giai đoạn thử nghiệm có kiểm soát, trong khi nhiều nền tảng fintech lending hoặc ứng dụng vay trực tuyến vẫn chủ yếu hoạt động dựa trên các quy định dân sự chung hoặc hợp đồng dân sự, dẫn đến sự phân mảnh và thiếu nhất quán trong cách thức quản trị và kiểm soát rủi ro.
Trong khi đó, một số mô hình như title lending (cho vay dựa trên tài sản) có cơ sở pháp lý rõ ràng hơn do gắn với tài sản bảo đảm, nhưng vẫn cần chủ động vận hành đúng chuẩn mực nếu muốn giảm thiểu rủi ro về tuân thủ và kiểm toán. Đặc biệt, đối với những doanh nghiệp có kế hoạch phát hành chứng khoán ra công chúng, hoặc hướng tới huy động vốn từ nhà đầu tư tổ chức, việc chủ động thiết lập bộ tiêu chuẩn vận hành nội bộ là yếu tố bắt buộc trong bối cảnh các chuẩn mực ngành chưa được ban hành đầy đủ từ phía cơ quan quản lý.
Minh bạch, hợp tác và quản trị rủi ro: tín hiệu cho thị trường vốn
Những năm gần đây, không chỉ các ngân hàng hay công ty tài chính lớn, ngày càng nhiều tổ chức trong lĩnh vực tài chính bao gồm cả một số doanh nghiệp tài chính thay thế đã chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng như Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước hoặc Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05). Mục tiêu là chuẩn hóa dữ liệu khách hàng, xác minh danh tính điện tử (eKYC), tuân thủ các quy định về bảo mật thông tin, phòng chống rửa tiền và các rủi ro công nghệ cao khác.
Đây cũng là bước đi cần thiết đối với các doanh nghiệp muốn nâng cao mức độ tín nhiệm thị trường và chuẩn bị cho lộ trình niêm yết. Một vài trường hợp hiếm hoi của ngành tài chính thay thế như F88 cho thấy tín hiệu tích cực khi doanh nghiệp này bắt đầu tham gia các sáng kiến dữ liệu lớn, minh bạch hóa quy trình vận hành và tăng cường phối hợp với cơ quan chức năng, tạo niềm tin cho người dân và góp phần đảm bảo an ninh xã hội.
Cửa hàng F88
Tại ALB SE Asia Law Awards 2025 – một giải thưởng uy tín trong giới pháp lý do Thomson Reuters tổ chức, doanh nghiệp này được vinh danh trong Top 6 Đội ngũ Pháp chế Tiêu biểu khu vực Đông Nam Á trong lĩnh vực dịch vụ tài chính cùng với các định chế tài chính đã có tên tuổi lớn như ADB và Maybank… Việc một doanh nghiệp nằm ngoài hệ thống tổ chức tín dụng truyền thống được đánh giá cao về khả năng kiểm soát rủi ro và tuân thủ là một tín hiệu tích cực cho thị trường. Và đây cũng là lần đầu tiên một doanh nghiệp tại Việt Nam được công nhận vượt ra ngoài lãnh thổ về năng lực pháp chế nội bộ. Việc doanh nghiệp chủ động thực hiện các tiêu chuẩn pháp lý và tuân thủ tiêu chuẩn tầm quốc tế, gắn kết mục tiêu tuân thủ với mục tiêu kinh doanh cần được khuyến khích và phổ biến rộng rãi hơn trong môi trường pháp lý đang hoàn thiện hiện nay.
Trong lĩnh vực tài chính thay thế, hành lang pháp lý có thể vừa là giới hạn vừa là nền tảng để kiến tạo lợi thế dài hạn. Thay vì chờ đợi khuôn khổ pháp luật hoàn thiện mới bắt đầu điều chỉnh, một số doanh nghiệp đã lựa chọn đi theo hướng ngược lại chủ động chuẩn hóa mô hình vận hành. Chính sự chủ động đó không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro, mà còn góp phần thay đổi cách thị trường nhìn nhận về tính bền vững của tài chính thay thế tại Việt Nam.