Lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là hiện tượng đã được khoa học xác nhận, phản ánh sự kết hợp giữa quá trình viêm mạn tính, tác dụng phụ thuốc, và các yếu tố xã hội, tâm lý.
Theo TS.BS.CK2 Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health, lão hóa là quá trình sinh học tự nhiên, nhưng ở người sống chung với , hiện tượng lão hóa diễn ra sớm và nhanh hơn so với dân số chung.
Nhờ liệu pháp kháng virus hiệu quả (antiretroviral therapy – ART), tuổi thọ của người nhiễm HIV đã được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, một loạt các nghiên cứu cho thấy họ đối mặt với gánh nặng bệnh tật liên quan tuổi già từ rất sớm, thường từ tuổi 40 trở đi.
Cụ thể, theo một nghiên cứu tại Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, cứ 2 người nhiễm HIV thì có 1 người bị , 4 người thì có 1 người bị . Một nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ mắc mới suy thận mạn ở người nhiễm HIV cao gấp hơn 10 lần so với dân số chung. Ngoài ra, phụ nữ nhiễm HIV có nguy cơ mắc ung thư cổ tử cung cao gấp 6 lần phụ nữ không nhiễm.
Theo bác sĩ Duy, người bệnh HIV còn đối mặt với tình trạng và gãy xương sớm; rối loạn nhận thức nhẹ; bệnh lý tim mạch; hội chứng chuyển hóa. Theo một nghiên cứu công bố trên Clinical Infectious Diseases, tuổi sinh học của người nhiễm HIV có thể lớn hơn từ 5 đến 10 tuổi so với tuổi thật.
Theo đó, cơ chế chính liên quan đến hiện tượng lão hóa sớm ở người nhiễm HIV là tình trạng viêm mạn tính mức độ thấp và hoạt hóa miễn dịch kéo dài, ngay cả khi đã đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Nghiên cứu trên Nature Medicine, hệ miễn dịch của người sống chung HIV liên tục bị kích thích, dẫn đến phá vỡ các cơ chế tái tạo tế bào, đẩy nhanh sự rối loạn chức năng của các cơ quan.
Bên cạnh đó, tổn thương do HIV gây ra trong giai đoạn nhiễm cấp và sự thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột cũng đóng vai trò thúc đẩy lão hóa tế bào. Các dấu ấn lão hóa sinh học như telomere ngắn, methyl hóa DNA bất thường được tìm thấy nhiều hơn ở bệnh nhân HIV.
Đặc biệt, kỳ thị xã hội là yếu tố thúc đẩy lão hóa tâm lý ở người nhiễm HIV. Những bệnh nhân này thường sống trong trạng thái lo lắng, cô lập và mất kết nối xã hội – những yếu tố được chứng minh là làm tăng mức cortisol, gây tổn hại chức năng nhận thức và tim mạch. Một nghiên cứu tại Thái Lan do WHO tài trợ vào năm 2019 chỉ ra rằng nhóm người sống chung với HIV có trải nghiệm kỳ thị cao có nguy cơ suy giảm nhận thức sớm hơn 3-5 năm so với nhóm không kỳ thị.
Ngoài ra, thuốc ARV có vai trò thiết yếu trong kiểm soát HIV nhưng cũng có một số ảnh hưởng đến quá trình lão hóa. Một số thuốc ức chế men sao chép ngược, đặc biệt là tenofovir disoproxil fumarate (TDF), liên quan đến giảm mật độ xương. Một số thuốc thế hệ cũ như stavudine, didanosine đã bị loại khỏi phác đồ do độc tính ty thể.
Song, các phác đồ hiện đại với tenofovir alafenamide (TAF), dolutegravir (DTG) cho thấy có độc tính thấp hơn và ít ảnh hưởng đến chuyển hóa. Theo báo cáo của WHO (2022), các phác đồ dựa trên DTG được khuyến cáo là lựa chọn hàng đầu để giảm tác dụng phụ lâu dài.
Bác sĩ Duy thăm khám cho bệnh nhân. Ảnh: Lâm Anh
Bác sĩ Duy khuyến cáo người nhiễm HIV nên bắt đầu tầm soát các vấn đề lão hóa từ sớm, với các xét nghiệm bao gồm đo mật độ xương; đánh giá chức năng nhận thức; tầm soát lipid máu, đường huyết, chỉ số BMI; siêu âm tim định kỳ và đánh giá chức năng thận (creatinine, eGFR).
Theo nghiên cứu công bố trên Journal of the American Geriatrics Society năm 2017, việc tầm soát sớm giúp làm chậm tiến trình lão hóa và cải thiện chất lượng sống cho người sống chung HIV ở tuổi trung niên.
Mô hình phòng khám đa khoa tích hợp là lựa chọn phù hợp cho người nhiễm HIV lớn tuổi. Mô hình này kết hợp chuyên gia HIV, bác sĩ nội khoa, tâm lý, dinh dưỡng, vật lý trị liệu… để quản lý bệnh mạn tính và lão hóa hiệu quả.
“Việc phát hiện sớm và điều trị đồng thời các rối loạn liên quan đến lão hóa sẽ là yếu tố then chốt giúp người bệnh HIV sống khỏe mạnh, hạnh phúc và có tuổi thọ gần tương đương dân số chung”, bác sĩ Duy nói.
Mỹ Ý