Elon Musk đã sáng lập hàng loạt công ty thành công, nhưng tham vọng lập một chính đảng mới để đối đầu ông Trump có thể khó đạt được hơn nhiều.
Musk hồi đầu tháng 6 lần đầu thực hiện thăm dò trên mạng xã hội X về ý tưởng thành lập “đảng Mỹ”, sau cuộc đấu khẩu nảy lửa với Tổng thống Donald Trump liên quan tới những bất đồng về “Đạo luật to đẹp”, lúc bấy giờ mới chỉ là dự luật.
“Đạo luật to đẹp” (OBBBA) biến các chính sách cắt giảm thuế mà ông Trump phê duyệt trong nhiệm kỳ đầu năm 2017 thành quy định lâu dài, cũng như bổ sung các khoản khấu trừ thuế mới, với tổng chi phí ước tính lên tới 4.500 tỷ USD.
Elon Musk tại một hội nghị ở Paris, Pháp, tháng 6/2023. Ảnh: Reuters
Đạo luật chấm dứt các khoản tín dụng thuế cho xe điện mới và đã qua sử dụng vào ngày 30/9, thay vì vào cuối năm 2030 theo luật hiện hành, điều được coi là đòn giáng với công ty xe điện Tesla của Musk. OBBBA còn có điều khoản nâng trần nợ công của Mỹ thêm 5 nghìn tỷ USD.
Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) dự báo OBBBA có thể làm tăng thâm hụt ngân sách liên bang của Mỹ trong 10 năm tới lên gần 3,3 nghìn tỷ USD trong giai đoạn 2025-2034, đi ngược lại nỗ lực cắt giảm chi tiêu mà Musk đã thúc đẩy thông qua Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE).
Đây được coi là những lý do khiến Musk phản ứng gay gắt với OBBBA. Hôm 3/7, ngay trước khi Tổng thống Trump ký nó thành luật, Musk tiếp tục nêu ý tưởng thành lập đảng thứ ba để cạnh tranh với đảng Cộng hòa và Dân chủ, công khai đối đầu với ông Trump.
“Quốc khánh là thời điểm hoàn hảo để đặt câu hỏi liệu bạn có muốn thoát khỏi hệ thống hai đảng không? Chúng ta có nên thành lập đảng Mỹ không”, ông viết.
Musk chỉ trích cả đảng Dân chủ và Cộng hòa với lý do thâm hụt ngân sách chính phủ đã tăng mạnh khi hai đảng này điều hành đất nước. Ông cho biết muốn xây dựng một đảng bảo thủ về tài chính, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu, song đưa ra ít chi tiết khác về cương lĩnh của đảng.
Musk không thể tranh cử tổng thống theo quy định từ hiến pháp Mỹ vì ông sinh ra ở Nam Phi, nhưng việc thúc đẩy ý tưởng về đảng mới có thể khiến đảng Cộng hòa đánh mất nhiều cử tri ủng hộ.
Dù vậy, các chuyên gia tài chính tranh cử và khoa học chính trị cho hay vì một số lý do nhất định, đến nay, vẫn chưa có đảng thứ ba nào thực sự thách thức được hệ thống hai đảng của Mỹ. Theo họ, việc thành lập một đảng mới ở Mỹ sẽ đối mặt rất nhiều khó khăn về mặt tài chính, pháp lý và chính trị.
Musk có thể là người giàu nhất hành tinh, nhưng ông vẫn có khả năng gặp phải một số trở ngại về tài chính với kế hoạch thành lập đảng mới. Việc cấp vốn cho đảng mới cũng gặp nhiều trở ngại riêng, bởi Đạo luật Cải cách Chiến dịch Lưỡng đảng McCain-Feingold năm 2022 đã đặt ra giới hạn nghiêm ngặt đối với các khoản đóng góp cho các chính đảng.
Mức trần mà một cá nhân có thể đóng góp cho đảng hiện là 450.000 USD. Lee Goodman, luật sư kiêm cựu chủ tịch Ủy ban Bầu cử Liên bang (FEC), cho biết Musk sẽ cần đến hàng nghìn nhà đồng tài trợ để giúp ông gây quỹ cho đảng mới.
“Một tỷ phú không thể cấp vốn cho đảng mới theo cách ông ta khởi nghiệp kinh doanh, vì có những giới hạn đóng góp của liên bang”, Goodman giải thích. “Viễn cảnh nhà sáng lập giàu có bơm vốn cho một đảng để tham gia bầu cử trên khắp đất nước là không khả thi trong hệ thống pháp lý hiện hành”.
Theo Bradley Smith, giáo sư luật tại Trường Luật Đại học Capital, vẫn một số cách để lách các quy định hiện hành.
“Vài án lệ cho thấy một số hoạt động tổ chức và khởi tạo đảng mới có thể được tài trợ bằng các khoản đóng góp lớn hơn, cho đến khi nó thực sự đủ điều kiện trở thành đảng theo quy định của ủy ban bầu cử”, ông nói, song lưu ý rằng điều này rất phức tạp và cực kỳ khó thực hiện.
“Bạn có thể tài trợ siêu PAC bao nhiêu tùy thích, nhưng bạn không thể cấp vốn cho một chính đảng. Đó là phần kỳ lạ của luật pháp Mỹ”, Smith cho hay.
Ngoài vấn đề tài chính, hoạt động của các chính đảng ở Mỹ được điều chỉnh bởi luật và quy tắc không chỉ từ Ủy ban Bầu cử Liên bang (FEC) mà còn từ các bang, trong đó có cả việc ứng viên đảng nào có thể xuất hiện trên lá phiếu.
Các bang có những quy định không giống nhau về điều này, ví dụ như yêu cầu ứng viên phải thu thập được lượng chữ ký nhất định từ cử tri ủng hộ để được điền tên vào phiếu bầu.
“Hệ thống được thiết lập gần như khiến các đảng thứ ba không thể thành công”, giáo sư khoa học chính trị Alan Abramowitz từ Đại học Emory, thành phố Atlanta, bang Georgia, nói.
Goodman cho rằng để thành lập đảng thứ ba, Musk “sẽ phải mất nhiều năm và có thể phải thay đổi cả luật pháp trên khắp nước Mỹ, vốn đang ưu ái hai chính đảng lớn”.
Tổng thống Donald Trump gặp gỡ người ủng hộ sau khi ông ký ban hành “đạo luật to đẹp” tại Nhà Trắng ngày 4/7. Ảnh: AP
Ngoài các trở ngại trên, Musk có thể gặp khó khăn trong việc thuyết phục các ứng viên tham gia và cử tri bỏ phiếu cho đảng của ông.
Theo Abramowitz, dù mức độ ủng hộ khác nhau, lòng trung thành với hai đảng lớn nhất hiện vẫn rất mạnh mẽ, đặc biệt là trong nội bộ đảng Cộng hòa, những người đang rất đoàn kết xung quanh Tổng thống Trump.
“Trở ngại lớn nhất là rất khó thuyết phục mọi người bỏ phiếu cho ứng viên của đảng thứ ba vì lý lẽ luôn là ‘bạn đang lãng phí phiếu bầu. Bạn đang bỏ phiếu cho một người không có cơ hội thắng cử’”, ông nói.
Các ứng viên cũng có thể lưỡng lự khi tham gia một đảng mới. Abramowitz cho biết các đảng viên Dân chủ ít có khả năng chuyển sang đảng của Musk vì “phe Dân chủ ghét Elon Musk”, còn đảng Cộng hòa “đã thể hiện rõ ràng rằng họ gắn bó với Donald Trump hơn là Elon Musk”.
Theo chuyên gia phân tích dữ liệu Harry Enten từ CNN, đảng Cộng hòa hiện gần như ủng hộ hoàn toàn ông Trump. Khoảng 90% đảng viên Cộng hòa tán thành hiệu suất làm việc của Tổng thống trong nhiệm kỳ này và ông đang nhận được tỷ lệ ủng hộ tốt hơn so với các tổng thống đảng Cộng hòa trước đây sau 5 tháng đầu ở Nhà Trắng. Ngoài ra, 96% số ứng viên mà ông Trump ủng hộ trong cuộc bầu cử sơ bộ năm 2024 đều giành chiến thắng.
James Fishback, cựu cố vấn của DOGE và là người ủng hộ Tổng thống Trump, cho biết ông đang thành lập siêu ủy ban tranh cử (PAC) của riêng mình để đối trọng với Musk trong việc ủng hộ các ứng viên Cộng hòa chạy đua vào quốc hội.
Fishback, người điều hành một công ty đầu tư, cho hay ông sẽ cấp một triệu USD tài trợ ban đầu cho siêu PAC này, được đặt tên là FSD PAC, viết tắt của “Full Support for Donald” (Ủng hộ Hoàn toàn Donald). Ông tuyên bố FSD sẽ hỗ trợ chương trình nghị sự của Tổng thống Trump và “chống lại bất kỳ ai đe dọa phá hoại chúng”.
Nếu thành lập một chính đảng mới quá khó khăn, Musk vẫn có thể tạo ảnh hưởng thông qua siêu PAC của mình, nơi ông được phép quyên góp số tiền không giới hạn. Siêu PAC sau đó có thể hỗ trợ các ứng viên độc lập, những người có thể dễ dàng được đưa vào danh sách bầu cử hơn.
Theo Goodman, đây là cách hợp pháp và thực tế nhất để một tỷ phú như Musk gia tăng ảnh hưởng và quyền lực trong nền chính trị Mỹ, thay vì tìm cách đổ tiền của vào một đảng mới mà cơ hội thành công không cao.
“Các nỗ lực thành lập đảng thứ ba ở Mỹ thường nảy sinh từ những phong trào lớn có chung quan điểm và lý tưởng, không phải chỉ cần một tỷ phú quyết định là được”, giáo sư Abramowitz bình luận.
Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)