Lãnh tụ tối cao Khamenei đang đối mặt áp lực chồng chất cả trong và ngoài nước sau xung đột với Israel, khi ông không còn nhiều lựa chọn trong tay.
Trong gần bốn thập kỷ lãnh đạo Iran, lãnh tụ tối cao Ali Khamenei đã vượt qua nhiều bất đồng nội bộ, khủng hoảng kinh tế và xung đột. Nhưng chiến dịch không kích chưa từng có của Israel và Mỹ vào Iran tháng trước đánh dấu thách thức lớn nhất mà ông phải đối mặt.
Thiệt hại nặng nề mà Iran hứng chịu trong 12 ngày xung đột đã giáng đòn vào vị thế và quyền lực của ông. Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC), lực lượng quân sự chủ chốt bảo vệ lý tưởng của Cách mạng Hồi giáo Iran, đã mất loạt chỉ huy cấp cao vì các đòn không kích chính xác của Israel.
Một trong những tổn thất lớn nhất là tướng Mohammad Bagheri, tổng tham mưu trưởng lực lượng vũ trang, là người đứng đầu hệ thống chỉ huy quân sự Iran. Ông Bagheri trước đây chỉ báo cáo trực tiếp cho lãnh tụ tối cao Khamenei, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp tác chiến giữa IRGC và Lực lượng Vũ trang Iran (Artesh).
Một tổn thất khác là tướng Gholam Ali Rashid, lãnh đạo Bộ tư lệnh Trung tâm Khatam al-Anbiya. Trước khi bị hạ sát, ông được coi là “tổng tham mưu trưởng thời chiến” của Iran và là một trong những chỉ huy quân sự thân cận nhất của lãnh tụ Khamenei.
Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei và các quan chức cấp cao nhất trong lực lượng vũ trang Iran. Đồ họa: DIA
Các cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran, gồm Fordow, Natanz và Isfahan, đã bị hư hại nghiêm trọng sau các đòn không kích của Israel và Mỹ. Nhiều nhà khoa học chủ chốt của chương trình hạt nhân Iran đã thiệt mạng trong xung đột. Hàng tỷ USD chi cho chương trình hạt nhân đã bị bốc hơi trong chưa đầy hai tuần, giáng thêm đòn kinh tế cho Iran giữa lúc quốc gia này chịu gánh nặng trừng phạt và lạm phát tăng vọt.
Bên cạnh đó, các lực lượng ủy nhiệm trong “Trục Kháng chiến” của Iran như Hezbollah, Hamas hay Houthi cũng đã suy yếu đáng kể sau các cuộc tấn công của Israel và Mỹ.
Chiến dịch tấn công của Israel dữ dội đến mức ông Khamenei đã được đưa tới một địa điểm bí mật và được bảo vệ bởi một đội cận vệ tuyệt mật, cho thấy ngay chính sự an toàn của ông cũng bị đe dọa. Ông đã không tham dự tang lễ dành cho 60 chỉ huy quân sự và nhà khoa học hạt nhân cuối tuần trước.
Vài ngày sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, lãnh tụ tối cao Iran mới lên tiếng qua video để gửi thông điệp tới người dân. “Tổng thống Trump đã cho thấy sự thực rằng người Mỹ chỉ hài lòng khi Iran đầu hàng hoàn toàn”, ông nói, đề cập tới Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Cũng giống như Israel, ông Khamenei cũng tuyên bố chiến thắng, cho rằng Iran đã đánh bại cả Israel và Mỹ. Bình luận đó lập tức vấp phản ứng mạnh mẽ từ Tổng thống Trump.
“Ông là một người có đức tin và rất được tôn trọng trong nước. Ông phải nói sự thật”, ông Trump nói, thêm rằng Iran đã “bị đánh tơi bời”.
Lên nắm quyền tại Iran vào năm 1989 sau khi quốc gia bị chiến tranh với Iraq tàn phá và cô lập, ông Khamenei đã phải đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là vực dậy nền kinh tế và xã hội bị chia rẽ. Ông phải giải quyết những bất đồng nội bộ và cạnh tranh giữa các giáo sĩ Iran, trong khi đối mặt với những áp lực trừng phạt không ngừng từ quốc tế.
Trong nhiều thập kỷ qua, ông Khamenei đã xây dựng được nền tảng ủng hộ trung thành và các thể chế vững chắc để bảo vệ quyền lực. Tuy nhiên, ông chưa từng phải chứng kiến một cuộc tấn công từ quân đội hàng đầu thế giới, cũng như bị chính một tổng thống Mỹ cảnh báo về khả năng ám sát.
Ali Vaez, giám đốc Dự án Iran tại Nhóm Khủng hoảng Toàn cầu, cho rằng lãnh tụ Khamenei xây dựng học thuyết của Iran trên hai trụ cột chính, gồm phô trương sức mạnh trong khu vực Trung Đông thông qua các nhóm ủy nhiệm trong “Trục Kháng chiến”, và duy trì năng lực răn đe đối thủ bằng kho tên lửa đạn đạo khổng lồ.
“Tuy nhiên, trụ cột thứ nhất giờ đây đã suy yếu đáng kể, trong khi kho tên lửa đạn đạo cũng đã bị Israel phá hủy đáng kể”, Vaez nói.
Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei trong cuộc họp ở Tehran ngày 20/5. Ảnh: WANA
Giữa lúc Iran đang chao đảo sau các cuộc tấn công, ông Khamenei và chính phủ hiện tại có thể phải đưa ra các quyết sách mạnh tay để bảo vệ chủ nghĩa bảo thủ của quốc gia này, theo giới quan sát. Họ phải giải quyết các vấn đề cả trong và ngoài nước.
“Sau khi xung đột lắng xuống, họ sẽ phải đánh giá lại toàn bộ hệ thống quản lý và nhiều khả năng sẽ có những chỉ trích gay gắt ở hậu trường. Tình báo thất bại, các chỉ huy cấp cao bị hạ sát, cùng với đó là những thách thức mà Iran phải đối mặt từ trước xung đột gồm nền kinh tế khó khăn và nỗi bất mãn trong xã hội”, Vaez nói.
Những thách thức này có thể thúc đẩy ông Khamenei xem xét nghiêm túc việc phát triển vũ khí hạt nhân như hình thức bảo vệ tốt nhất cho Iran, điều mà trước đây ông từng ban hành lệnh cấm. Quốc hội Iran tuần trước báo hiệu ý định ngừng hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).
Tuy nhiên, lựa chọn phát triển vũ khí hạt nhân sẽ là sự đảo ngược lớn trong lập trường công khai của Iran. Tehran lâu nay luôn khẳng định chương trình hạt nhân của nước này là vì mục đích hòa bình, trong khi Israel khẳng định cuộc tấn công của họ là nhằm ngăn Iran phát triển vũ khí nguyên tử.
Điều này có thể khiến Iran hứng chịu những phản ứng quyết liệt, đặc biệt từ Mỹ. Ông Trump đã cảnh báo sẽ ném bom Iran lần nữa nếu nước này tiếp tục làm giàu uranium ở mức độ đáng lo ngại.
Một lựa chọn tiềm năng khác của ông Khamenei sẽ là tận dụng tinh thần đoàn kết hiếm thấy ở Iran sau cuộc tấn công của Israel để tiến hành các cải cách sâu sắc hơn. Trong bài phát biểu mới nhất, ông đã đề cập tới sức mạnh tập thể.
“Nhờ ơn Thượng đế, quốc gia gần 90 triệu dân chúng ta đã đồng lòng, vai kề vai và không có bất kỳ chia rẽ nào về các nhu cầu hoặc mục tiêu”, ông nói.
Tuy nhiên, Vaez cho rằng tư tưởng bảo thủ của Iran có thể ngăn ông Khamenei thúc đẩy quan hệ nồng ấm hơn với khu vực và theo đuổi thỏa thuận mới với Mỹ.
Nhiều nước láng giềng Arab trước đây coi chính sách của Iran là mối đe dọa, nhưng gần đây chọn cải thiện quan hệ với Tehran và bày tỏ mong muốn hợp tác để tránh nguy cơ về các xung đột gây tổn thất cho các bên và cả khu vực.
Khu vực Trung Đông. Đồ họa: CNN
Sự ngờ vực với phương Tây từ lâu ăn sâu trong tiềm thức của người Iran, đặc biệt sau khi ông Trump đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2018 và phát động cuộc tấn công chưa từng có vào Iran tháng trước.
“Nếu thực lòng muốn thỏa thuận, Tổng thống Trump nên bỏ giọng điệu thiếu tôn trọng và không thể chấp nhận được với lãnh tụ tối cao Khamenei, cũng như ngừng làm tổn thương hàng triệu người ủng hộ ông ấy”, Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đăng bài trên mạng xã hội ngày 27/6.
Trong phát biểu mới nhất tuần trước, lãnh tụ tối cao Khamenei đã thể hiện hình ảnh lãnh đạo kiên cường sau xung đột. Ông báo hiệu cho Mỹ và Israel rằng hành động quân sự đơn thuần không thể phá hủy được quốc gia của ông.
Thùy Lâm (Theo CNN, Newsweek)