Tỉ lệ hút thuốc lá ở người trưởng thành tại Việt Nam vẫn ở mức báo động – Ảnh minh họa: NAM TRẦN
Giá thuốc lá rẻ, thuế còn thấp
Tại hội thảo bàn luận về thuế thuốc lá vừa được tổ chức mới đây tại Hà Nội, ông Nguyễn Tuấn Lâm – chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) – nhận định dù tỉ lệ hút thuốc tại Việt Nam có giảm trong giai đoạn 2010-2021 nhưng tốc độ giảm rất chậm.
Nguyên nhân chính là do giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn quá rẻ, trong khi thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với các quốc gia có thu nhập trung bình.
“Chỉ trong ba năm, từ 2021 đến 2023, sản lượng thuốc lá tại Việt Nam đã tăng từ 6,4 lên 7,5 tỉ bao. Điều này cho thấy xu hướng tiêu dùng đang tăng trở lại. Nếu không có các biện pháp can thiệp mạnh, số người hút thuốc sẽ tiếp tục gia tăng”, ông Lâm cảnh báo.
Theo ông, tăng thuế là biện pháp hữu hiệu nhất và ít tốn kém nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt hiệu quả với nhóm thanh thiếu niên. Tuy nhiên, việc tăng thuế cần đều và đủ mạnh để khiến thuốc lá không còn là sản phẩm dễ tiếp cận.
Một điểm đáng chú ý là ông Lâm đề xuất tăng thuế đồng đều cho tất cả thuốc lá để đảm bảo công bằng và hiệu quả kiểm soát. Nếu chỉ tăng thuế loại cao cấp, người dân sẽ chuyển sang loại rẻ hơn. Do đó, cần tăng đều để mọi người đều thấy đắt, đều khó tiếp cận.
Theo lộ trình được WHO và Bộ Y tế đề xuất, mức thuế tuyệt đối với thuốc lá sẽ bắt đầu tăng từ 5.000 đồng/bao vào năm 2026, sau đó nâng dần lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Mức thuế này sẽ giúp đạt tỉ trọng thuế 65% giá bán lẻ – tiến gần đến mức khuyến nghị 70-75% của WHO nhằm kiểm soát hiệu quả tiêu dùng thuốc lá.
Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỉ lệ hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ ba khu vực ASEAN.
Mỗi năm, thuốc lá là nguyên nhân gây ra hơn 100.000 ca tử vong.
Ước tính thiệt hại kinh tế từ thuốc lá lên đến 108.000 tỉ đồng/năm, tương đương 1,1% GDP – bao gồm chi phí y tế, năng suất lao động mất đi và tổn thất do tử vong sớm.
Tăng thuế để bảo vệ sức khỏe cộng đồng
Trao đổi với báo chí, bà Đinh Thị Thu Thủy, phó vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), cũng khẳng định để đạt được mục tiêu chiến lược quốc gia về giảm tỉ lệ hút thuốc xuống 36% ở nam giới vào năm 2030, Việt Nam cần mạnh dạn tăng thuế tuyệt đối.
“Chúng tôi đã làm việc với WHO và nhiều tổ chức quốc tế, phân tích dữ liệu và xu hướng toàn cầu. Không thể để thuế thuốc lá của Việt Nam chỉ nhỉnh hơn Lào và Campuchia trong khi thu nhập bình quân đầu người ngày càng tăng”, bà Thủy nói và cho rằng tăng thuế là biện pháp cần thiết để hạn chế tiêu dùng một mặt hàng có hại cho sức khỏe.
Ở góc độ kinh tế, chuyên gia Đào Thế Sơn cho rằng việc tăng thuế thuốc lá sẽ giúp giảm chi phí y tế, cải thiện năng suất lao động và bảo vệ môi trường, những yếu tố quan trọng giúp nền kinh tế phát triển bền vững.
Ông nhấn mạnh: “Không thể trì hoãn tăng thuế, vì trì hoãn chính là chấp nhận tổn thất về sức khỏe, kinh tế và chất lượng tăng trưởng”.
Theo tiến sĩ Angela Pratt – trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá và kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam.
“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững”, bà Angela Pratt nhấn mạnh.
Phương án khuyến nghị của WHO sẽ giúp giảm tỉ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá Việt Nam.
Phương án này sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Đồng thời giúp tăng doanh thu thuế thêm 29.000 tỉ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.