Các đề thi trước nay chủ yếu kiểm tra công phu học thuộc lòng và khả năng hiểu nghĩa của sĩ tử với những văn bản “tứ thư ngũ kinh”; kiểm tra khả năng nhớ và hiểu chuẩn kiến thức về giá trị nội dung, nghệ thuật của các tác phẩm văn học trong chương trình sách giáo khoa (SGK) đã được thầy giảng giải. Trò ghi chép, học thuộc, “trả bài” của thầy cho thầy, càng đủ, càng đúng, điểm càng cao.
Đề thi môn ngữ văn sáng 26.6 đã thể hiện đúng tinh thần đổi mới, mang tới sự khác biệt khi ngữ liệu cho các câu hỏi phần đọc hiểu và phần viết đều không sử dụng bất kỳ văn bản nào trong cả 3 bộ SGK hiện hành.
Đó là kết quả của quá trình đổi mới dạy và học môn ngữ văn trong trường phổ thông, khi thông qua các văn bản đọc trong SGK ngữ văn, người dạy cung cấp cho người học hệ thống kiến thức thể loại và tiếng Việt, hình thành hệ thống kỹ năng đọc hiểu, cảm thụ, bàn luận các vấn đề về văn chương và cuộc sống.
Làm chủ hệ thống kiến thức và kỹ năng ấy, học sinh (HS) sẽ thể hiện năng lực độc lập của mình để khám phá, cảm thụ hay bàn luận về các giá trị nội dung/nghệ thuật của một tác phẩm văn học bất kỳ, ngoài SGK, hoặc một vấn đề, một hiện tượng xã hội nào đó theo yêu cầu của đề.
Bám sát cấu trúc, yêu cầu của chương trình nhưng từ những quy chuẩn ấy, đề thi bước đầu thể hiện tính khai phóng rõ nét khi tạo những dư địa, khoảng trống cho HS tự do bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ, quan niệm riêng của mình.
Từ truyện ngắn Những vùng trời khác nhau được Nguyễn Minh Châu viết vào thập niên 1970, giữa những năm tháng ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, những vấn đề xưa cũ đã được làm mới trong tính liên văn bản và cập nhật các biến động lớn lao của thời đại.
Cả 5 câu hỏi phần đọc hiểu đều là sự kiểm nghiệm xác thực cho kết quả đổi mới hoạt động dạy và học môn ngữ văn theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Đặc biệt, câu hỏi số 5 yêu cầu HS vận dụng vốn hiểu biết trong văn học và cuộc sống, khơi thức những xúc cảm, suy nghĩ sâu xa trong tình cảm…; phân tích được sự tương đồng về ý nghĩa trong hai chi tiết của hai văn bản, thấy được sự gắn bó thiêng liêng của mỗi con người với những vùng đất, vùng trời của quê hương đất nước.
Cả hai câu phần viết đều có khả năng kiểm tra kỹ năng phân tích một vấn đề thuộc nội dung của văn bản văn học, kỹ năng bàn luận, phản biện và năng lực tư duy độc lập khi đưa ra những kiến giải về một vấn đề trong cuộc sống con người.
Nội dung nghị luận của hai câu nghị luận văn học và xã hội đều “chạm” vào phần trong lành, thiêng liêng nhất của tâm hồn con người, đó là tình cảm giữa con người với con người, giữa con người với quê hương đất nước, những tình cảm vừa mang tính truyền thống xưa cũ, vừa thiết thực trong bối cảnh xây dựng và phát triển của đất nước thời hội nhập.
Một trong những nét nghĩa của chữ “văn” chính là “đẹp”. Để hoạt động dạy và học văn thực sự là hành trình tới với cái đẹp của những giá trị chân – thiện – mỹ, giáo dục VN nói chung, việc dạy và học văn nói riêng cần không ngừng tự vận động, tự đổi mới, hướng tới mục tiêu hình thành năng lực, trau dồi phẩm chất, góp phần tạo ra một thế hệ người Việt có trí tuệ sắc sảo, kỹ năng thành thục và nhân cách đẹp đẽ.