Tính đến tháng 5.2025, cả nước có 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh, gồm: 57 tỉnh và 06 thành phố trực thuộc trung ương. So với một số quốc gia có diện tích tự nhiên tương đương (trên 300.000 k2), số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh của Việt Nam còn rất lớn và quy mô đơn vị hành chính nhỏ.
Chẳng hạn như Na Uy, diện tích khoảng 385.207 km², được chia thành 11 hạt (tương đương cấp tỉnh). Phần Lan diện tích khoảng 338.455 km², được chia thành 19 vùng tương đương cấp tỉnh. Ba Lan (diện tích khoảng 312.696 km², được chia thành 16 tỉnh. Ý diện tích khoảng 301.340 km², được chia thành 20 vùng. Philippines diện tích khoảng 300.000 km², được chia thành 17 vùng. Nhật Bản diện tích khoảng 377.975 km², được chia thành 47 tỉnh…
Việc tổ chức nhiều đơn vị hành chính và duy trì các đơn vị hành chính có quy mô nhỏ đang đặt ra nhiều thách thức trong công tác quản lý và phát triển kinh tế – xã hội. Sự phân chia quá nhỏ lẻ dẫn đến tình trạng phân tán nguồn lực, khiến ngân sách trung ương phải chia đều cho nhiều địa phương, làm giảm hiệu quả đầu tư công và khó tạo ra các đột phá phát triển.
Các tỉnh có quy mô nhỏ thường khó khăn trong việc tự cân đối ngân sách, hạn chế khả năng huy động nguồn lực và thu hút đầu tư. Đồng thời, quy mô của nhiều đơn vị hành chính nhỏ, dư địa phát triển không còn nhiều là trở lực lớn cho công tác quy hoạch, đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, thu hút các nhà đầu tư và phát triển các ngành công nghiệp, thương mại, dịch vụ quy mô lớn; cản trở quá trình phát triển bền vững và đồng đều trên cả nước.
Bộ máy hành chính còn cồng kềnh, khiến chi thường xuyên chiếm tới 70% ngân sách, đã làm hạn chế nguồn lực đầu tư cho phát triển.
Hội nghị Trung ương 11 khóa XIII hồi tháng 4 đã quyết định phương án sắp xếp, sáp nhập các tỉnh, thành cả nước. 52 tỉnh, thành phố được sắp xếp để thành lập 23 tỉnh. Từ 63 tỉnh, thành phố, cả nước còn 34, tỉnh, thành, gồm 28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc trung ương; giảm 29 đơn vị hành chính cấp tỉnh.
34 tỉnh, thành phố cũng là số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh ít nhất kể của Việt Nam từ khi thành lập nước vào năm 1945 tới nay. Điều nay khiến cuộc sắp xếp, sáp nhập tỉnh thành này trở thành một cuộc sắp xếp lịch sử với có quy mô chưa từng có.
Theo các báo cáo, cùng với việc sắp xếp, sáp nhập tỉnh thành, cả nước dự kiến sẽ giảm gần 250.000 biên chế. Trong đó, cấp tỉnh giảm khoảng 18.449 biên chế; cấp xã giảm khoảng 110.786 biên chế; đồng thời, kết thúc hoạt động của khoảng 120.500 người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã trong cả nước. Dự kiến tiết kiệm chi ngân sách nhà nước khoảng 190.500 tỉ đồng trong giai đoạn 2026 – 2030, bình quân giảm khoảng 38.100 tỉ đồng/năm, chưa kể các chi phí khác. Hơn 4.200 trụ sở công dôi dư được xác định chuyển đổi để phục vụ chuyển đổi số, y tế, giáo dục…
Nhưng việc sáp nhập tỉnh, thành không chỉ đơn thuần là sự điều chỉnh địa giới hành chính trước mắt, ghép tỉnh này với tỉnh kia để “tinh gọn bộ máy” hay tiết kiệm chi tiêu ngân sách.
Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy nhằm quản lý, tối ưu hóa nguồn lực, tổ chức lại không gian phát triển kinh tế – xã hội và thúc đẩy tăng trưởng cho cả nước với tầm nhìn dài hạn, ít nhất cho 100 năm tới. Tổng Bí thư cũng khẳng định đây là cuộc “cách mạng” để phát triển đất nước.
Cuộc “cách mạng” về sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính cũng khởi tạo một cuộc “cách mạng” trong tư duy về không gian phát triển, phân bổ nguồn lực quốc gia.