TP.HCM thiếu gì để thành trung tâm hàng hải của thế giới?

Mảnh đất màu mỡ còn bỏ ngỏ

Theo thông tin từ Sở Công thương TP.HCM, các cơ quan chuyên môn của TP đang xây dựng đề án đưa TP.HCM trở thành trung tâm dịch vụ lớn. Trong đó, hệ thống cảng biển và dịch vụ logistics được xác định là thế mạnh, cũng là trụ cột chính của “siêu đô thị quốc tế”.

Cụ thể, sau khi sáp nhập cùng Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu, tổng diện tích tự nhiên của TP.HCM đạt gần 9.820 km². Sự mở rộng này đưa TP từ trung tâm kinh tế nội địa trở thành đô thị ven biển, với đường bờ biển hơn 110 km kéo dài từ Long Hải đến Côn Đảo. Đáng chú ý, các cụm cảng Cát Lái và Cái Mép – Thị Vải hiện nằm trong cùng một hành lang logistics biển. Trong đó, Cái Mép có thể tiếp nhận tàu trên 150.000 DWT, kết nối trực tiếp tuyến hàng hải xuyên Thái Bình Dương.

Các chuyên gia và doanh nghiệp (DN) đều thống nhất quan điểm TP.HCM đang nắm cơ hội trở thành trung tâm logistics biển hàng đầu Đông Nam Á, song không thể chỉ dựa vào lợi thế vị trí địa lý. Ông Phạm Quốc Long, Chủ tịch Hiệp hội Đại lý, môi giới và dịch vụ hàng hải VN, đánh giá: TP.HCM có cụm cảng địa thế tốt hơn cả Singapore, Hồng Kông hay Thái Lan. Tổng lượng hàng hóa khu vực Đông Nam bộ khoảng 26 triệu TEU, chưa tính hàng trung chuyển. Riêng TP.HCM chiếm đến trên 60% lượng hàng hóa thông qua của hệ thống cảng biển toàn quốc. Đây là những lợi thế rất lớn.

ẢNH: Nguyễn Long

Tuy nhiên, hiện trạng các cảng biển tại TP.HCM nói riêng cũng như cả nước nói chung đang chỉ thực hiện nhiệm vụ bốc dỡ đơn thuần. Trong khi đó, mỗi con tàu cập cảng cần đến rất nhiều dịch vụ kèm theo, như cung cấp dầu, sửa chữa, thay đổi thuyền viên… Cảng biển của VN hiện chỉ có hạ tầng cơ bản nhất. Các hãng nước ngoài nếu muốn cung ứng vật tư, trang thiết bị sửa chữa cho tàu còn không có nhà kho, phải tự lập nhà kho để cung cấp khi tàu đến. Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi năng lượng xanh đang lan tỏa mạnh mẽ, vấn đề sạc điện trên bờ cho tàu cùng nhiều dịch vụ khác đang trở nên ngày càng cấp thiết.

“Singapore, Hồng Kông khi mới tập trung phát triển cảng biển, họ không có nhiều tài nguyên, hàng hóa cũng không nhiều, chỉ nhờ xây dựng được một chuỗi dịch vụ liên thông từ cung ứng nhiên liệu, đổi thuyền viên, kết hợp du lịch, khám chữa bệnh… mà đã xây dựng được vị thế trung tâm hàng hải như hiện nay, mang về giá trị cực lớn. Riêng PSA – khu cảng hàng hải trung tâm của Singapore, đã chiếm 7% GDP trực tiếp và 3% giá trị dịch vụ của quốc gia này. Đây là mảnh đất màu mỡ mà các cảng của VN đang bỏ lỡ”, ông Phạm Quốc Long nhìn nhận.

Cũng theo ông Long, hiện tại mỗi tháng có hơn 100 siêu tàu vào khu vực cụm cảng Cái Mép – Thị Vải. Trên mỗi con tàu này mang theo giá trị hàng hóa khổng lồ, đồng thời cũng mang theo nhu cầu cung ứng dịch vụ mang lại giá trị cực lớn. Sắp tới, khi sân bay Long Thành đưa vào khai thác, kết nối với các cảng biển và khu công nghiệp trở thành hệ thống trung tâm logistics tầm cỡ quốc tế, thì bức tranh trở thành trung tâm hàng hải của TP.HCM càng trở nên khả thi.

Bài toán cơ chế và quỹ đất

Ông Đinh Xuân Khánh, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ logistics, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn, ước tính khu vực cảng biển của TP.HCM (cũ) có sản lượng thông quan khoảng 7 triệu TEU/năm. Khu vực cụm cảng Cái Mép – Thị Vải (thuộc Bà Rịa-Vũng Tàu cũ) cũng có sản lượng tương đương. Như vậy, sau sáp nhập, sản lượng thông quan của TP.HCM mới là khoảng 14 triệu TEU/năm. Với tốc độ tăng trưởng hàng hóa như hiện nay, sản lượng thông quan tại TP.HCM sẽ đạt 26,57 triệu TEU/năm vào năm 2030 và có khả năng còn cao hơn. Chưa kể, ngành dịch vụ logistics cảng biển thành phố vẫn còn dư địa phát triển nếu thu hút được hàng quá cảnh trên biển về các cảng hiện tại, thay vì chỉ có lượng hàng xuất nhập khẩu tới cảng.

Đơn cử, cảng Sihanoukville (Campuchia) hiện chỉ đón được tàu dưới 50.000 tấn cập cảng. Phần lớn hàng từ Campuchia muốn xuất khẩu vẫn phải trung chuyển qua cảng biển tại Singapore, hoặc cảng Laem Chabang (Thái Lan), với sản lượng rất lớn khoảng 2 triệu TEU/năm. TP.HCM hoàn toàn có thể thu hút được 2 triệu TEU nói trên, bởi quãng đường vận chuyển hàng từ cảng Sihanoukville tới cụm cảng Cái Mép – Thị Vải rồi đi qua Mỹ sẽ gần hơn, chi phí rẻ hơn so với đi qua đường cảng Laem Chabang.

Để khai thác được những “mỏ vàng” này, ông Khánh đề xuất TP.HCM giai đoạn tới cần cấp bách giải quyết vấn đề kết nối giữa cảng biển, khu hậu cần sau cảng với giao thông đường bộ, đường thủy cũng như đường hàng không. Khoảng 70% của 7 triệu TEU hàng hóa ở Cái Mép – Thị Vải đều vận chuyển về TP.HCM bằng đường thủy. Nếu TP vẫn tập trung vào cảng ICD cũ tại Thủ Đức, Cát Lái, Phú Hữu để nhận hàng thì áp lực lên giao thông đường bộ vẫn không thể thay đổi. Thay vào đó, TP có thể tận dụng quỹ đất dọc theo thượng lưu sông Đồng Nai và sông Sài Gòn để làm khu hậu cần sau cảng, hỗ trợ tiếp nhận hàng và cung ứng thêm nhiều dịch vụ phụ trợ. Như vậy vừa giảm áp lực ùn ứ trên đường bộ, vừa khai thác triệt để thêm các giá trị gia tăng. Cụ thể, TP.HCM có thể quy hoạch tập trung tại các khu vực như cảng Củ Chi; khu An Tây, Bến Súc, Thanh Tuyền (Bình Dương cũ). Các khu vực này đều có thể tiếp nhận sà lan hàng với trọng tải lớn.

Quỹ đất cho khu hậu cần cũng là một trong những nút thắt mà ông Phạm Quốc Long cho rằng TP.HCM cần nhanh chóng tháo gỡ. TP cần quy hoạch các cầu bến liền mạch thay vì để manh mún như hiện nay. Song song, tạo ra các quỹ đất trong khu thương mại tự do để làm khu vực hậu cần xây kho bãi, nơi cung ứng nhiên liệu, trạm sạc điện, sửa chữa… Đặc biệt, các cơ chế đột phá về thuế quan là điều kiện vô cùng quan trọng. Không một cảng biển nào có thể thành điểm đến của tàu bè khắp thế giới mà thủ tục xuất nhập hàng lại phức tạp, thuế phí cao, thuyền viên ra vào khó khăn…

“Các FTZ (khu thương mại tự do) của Singapore cho phép nhập khẩu, bán hoặc xuất khẩu hàng hóa mà không phải chịu thuế hải quan, thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc thuế hàng hóa và dịch vụ. Tương tự, để vào top cảng container lớn nhất thế giới, cảng Hồng Kông nổi tiếng với tốc độ xử lý nhanh chóng lưu lượng hàng hải và thời gian quay vòng. Theo đuổi chính sách thương mại tự do không tính thuế hải quan, Hồng Kông là cảng tự do toàn diện, thu hút rất nhiều công ty nước ngoài. TP.HCM đang hội tụ đầy đủ tiềm năng, năng lực, nhưng sẽ không thể làm được nếu không tích hợp được những chức năng thương mại mà thế giới yêu cầu. Nếu có chính sách đồng bộ, trung tâm hàng hải sẽ hiện thực hóa mục tiêu đưa TP.HCM trở thành trung tâm dịch vụ lớn của thế giới”, ông Phạm Quốc Long nhấn mạnh.