Sáng nay, tôi đưa cả gia đình đi ăn sáng ở một quán phở quen trong phố. Khi ăn xong, tôi mở điện thoại để chuyển khoản thì được chị chủ quán cười nhẹ, nói một câu tưởng như vô tư: “Nếu anh có tiền mặt thì tốt, còn chuyển khoản thì ghi giúp chị: ‘Mừng sinh nhật’ nhé!”.
Trên đường về, tôi cứ suy nghĩ mãi. Một dòng ghi chú trong giao dịch tưởng vô thưởng vô phạt, thực ra lại là cách che giấu doanh thu khá phổ biến hiện nay trong giới kinh doanh nhỏ lẻ. Đáng lo hơn là nhiều người – từ chủ quán đến khách hàng – đang coi đó là chuyện bình thường, thậm chí hài hước.
Thay vì chỉ xử phạt, cơ quan thuế còn khuyến khích người dân chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp, để được hưởng nhiều ưu đãi theo Nghị quyết 198/2025/QH15. Nghĩa là, pháp luật không chỉ siết chặt, mà còn mở đường nếu ai muốn làm ăn minh bạch (Ảnh: NVCC).
Thời gian gần đây, mạng xã hội cũng lan truyền hình ảnh các quán ăn, tiệm tạp hoá, cửa hàng nhỏ… treo biển: “Vui lòng thanh toán tiền mặt” hoặc “Chuyển khoản thì ghi nội dung: mừng sinh nhật, trả tiền nợ, tiền cà phê…”. Một số người xem đó là “mánh” đáng yêu, nhưng dưới góc độ pháp lý, tôi không thấy có gì dễ thương trong việc trốn thuế bằng hình thức trá hình.
Chủ quán có thể nghĩ đơn giản: “Mình chỉ bảo khách ghi vậy thôi, có ai kiểm tra đâu!”. Nhưng họ không ý thức được rằng, nếu hôm nay sinh nhật, mai lại sinh nhật, tuần nào cũng ghi sinh nhật, tháng nào cũng có người mừng sinh nhật – thì chính cái sự lặp đi lặp lại ấy sẽ tố cáo họ nhiều hơn bất kỳ cuộc kiểm tra nào.
Tôi từng được học rằng: thuế không đánh vào cảm xúc, mà đánh vào doanh thu thực tế. Dù người bán nhận tiền mặt hay chuyển khoản, thì khoản thu ấy – nếu đến từ hoạt động kinh doanh – đều phải kê khai và nộp thuế. Hướng dẫn khách ghi nội dung chuyển khoản không đúng sự thật là hành vi gian dối về bản chất giao dịch.
Đó là dấu hiệu của việc che giấu doanh thu, có thể dẫn tới hậu quả rất nghiêm trọng, từ bị truy thu, xử phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự.
Còn về phía người mua – như tôi chẳng hạn – nhiều người nghĩ rằng “mình là khách, có trách nhiệm gì đâu”. Nhưng nếu người mua biết rõ yêu cầu ghi sai nội dung mà vẫn làm theo, thì về nguyên tắc pháp lý, đó là hành vi tiếp tay. Có thể không phải là đồng phạm theo nghĩa chặt, nhưng vẫn là một phần của sự gian dối, và không thể nói là hoàn toàn vô can nếu sau này bị điều tra làm rõ.
Pháp luật hiện hành đúng là chưa quy định bắt buộc phải ghi nội dung cụ thể khi chuyển khoản. Nhưng trong thực tế, khi cơ quan chức năng muốn xác minh dòng tiền, thì với công nghệ và dữ liệu hiện nay, việc truy vết giao dịch và đối chiếu thông tin là điều hoàn toàn khả thi.
Gần đây, tôi có đọc thông tin từ Chi cục Thuế khu vực I gửi đến các hộ kinh doanh ở Hà Nội và Hòa Bình. Thay vì chỉ xử phạt, cơ quan thuế còn khuyến khích người dân chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp, để được hưởng nhiều ưu đãi theo Nghị quyết 198/2025/QH15. Nghĩa là, pháp luật không chỉ siết chặt, mà còn mở đường nếu ai muốn làm ăn minh bạch.
Một dòng chuyển khoản ghi “mừng sinh nhật” có thể giúp người bán yên tâm trong hôm nay. Nhưng nếu sự “mừng sinh nhật” diễn ra quanh năm suốt tháng, thì đó chính là manh mối đầu tiên để cơ quan chức năng đặt dấu hỏi.
Chúng ta đang sống trong thời kỳ chuyển đổi số – nơi mọi giao dịch để lại dấu vết. Sự minh bạch tài chính không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là tiêu chuẩn đạo đức và trách nhiệm xã hội. Cả người bán lẫn người mua đều có vai trò trong việc xây dựng một môi trường kinh doanh công bằng, bền vững và đáng tin cậy.
Lách luật không làm giàu lâu bền. Tuân thủ pháp luật không chỉ là giữ an toàn cho mình – mà còn là cách thể hiện sự tử tế với xã hội.
Trần Phú Dũng
Thanh tra Ngân hàng Nhà nước