Những mùa mới xuất hiện trên Trái Đất như mùa khói mù ở Đông Nam Á và mùa rác ở Bali là kết quả từ hoạt động của con người và biến đổi khí hậu.
Khói mù bao trùm Kuala Lumpur, Malaysia vào tháng 10/2023. Ảnh: Reuters
Hoạt động của con người đang nhanh chóng biến đổi Trái Đất, và các mô hình thời tiết theo mùa quen thuộc không còn diễn ra đúng nhịp, theo Live Science hôm 28/7. Trong nghiên cứu công bố gần đây trên tạp chí Sage, PGS Felicia Liu, Đại học York và PGS Thomas Smith, Trường khoa học kinh tế và chính trị London kết luận các mùa hoàn toàn mới do con người tạo ra đang dần xuất hiện.
Ví dụ bao gồm “mùa khói mù” ở các quốc gia phía bắc và xích đạo của Đông Nam Á, khi bầu trời bị bao phủ bởi khói suốt nhiều tuần. Đây là kết quả từ hoạt động đốt cháy cây cỏ trên diện rộng để phát quang rừng và chuẩn bị đất canh tác nông nghiệp vào thời điểm đặc biệt khô hạn trong năm. Một ví dụ khác là “mùa rác” hàng năm, khi thủy triều đưa rác thải nhựa đến bờ biển Bali, Indonesia, từ tháng 11 đến tháng 3.
Đồng thời, một số mùa đang biến mất hoàn toàn, gây ra hậu quả sâu sắc đối với hệ sinh thái và văn hóa. Những mùa đã biến mất này có thể gắn liền với hành vi di cư bị thay đổi hoặc chấm dứt của động vật như mùa sinh sản suy giảm của chim biển ở miền bắc nước Anh.
Biến đổi khí hậu cũng đang thay đổi thời gian của thể thao mùa đông truyền thống khi tuyết trở nên khan hiếm hơn ở vùng núi cao. Tình trạng phổ biến hơn cả là “mùa bị đảo lộn”, bao gồm mùa hè nóng hơn và mùa đông ôn hòa hơn ở vùng khí hậu ôn đới, với thời tiết cực đoan ngày càng thường xuyên và nghiêm trọng khiến người và hệ sinh thái chịu áp lực.
Thời gian của những sự kiện theo mùa chủ chốt như khi lá rụng hoặc một số loài di cư kéo đến, đang trở nên khó dự đoán hơn. Các mô hình mùa thay đổi khiến chu kỳ sống phụ thuộc lẫn nhau, động thực vật trở nên kém đồng bộ, gây rối loạn cho những cộng đồng phụ thuộc vào chúng về mặt kinh tế, xã hội và văn hóa.
Ở miền bắc Thái Lan, hoạt động của con người làm thay đổi nhịp điệu tự nhiên, ảnh hưởng đến nguồn cung cấp nước và thực phẩm. Cộng đồng sinh sống dọc theo các nhánh sông Mekong dựa vào dòng chảy theo mùa của sông nước để đánh bắt cá và canh tác qua nhiều thế hệ. Ban đầu, nhiều đập thượng nguồn làm gián đoạn chu kỳ này thông qua ngăn chặn cá di cư và cản trở sự tích tụ phù sa cần thiết với đất trang trại. Biến đổi khí hậu cũng thay đổi mô hình mưa, dẫn đến mùa khô kéo dài hơn và mùa mưa ngắn nhưng dữ dội hơn, gây cháy rừng và tăng tình trạng bất ổn đối với nông dân.
Cách con người phản ứng với mô hình mùa thay đổi có thể khiến điều kiện môi trường được cải thiện hoặc xấu đi. Chẳng hạn, ở Đông Nam Á, nhận thức của công chúng về “mùa khói mù” kéo theo dự báo tốt hơn, lắp đặt bộ lọc không khí trong nhà và áp dụng sáng kiến y tế công cộng.
An Khang (Theo Live Science, Conversation)