Theo K-Politika, với 117 máy bay không người lái (UAV) góc nhìn thứ nhất (FPV) được triển khai bí mật, phía Ukraine tuyên bố đã phá hủy, làm hư hại hơn 40 máy bay quân sự của Nga, bao gồm các máy bay ném bom chiến lược như Tu-95, Tu-160 và Tu-22M3, cùng máy bay trinh sát cảnh báo sớm A-50, tại năm căn cứ không quân lớn ở Murmansk, Irkutsk, Ivanovo, Ryazan và Amur. Loạt tấn công gây thiệt hại ước tính lên đến 7 tỷ USD, tương đương 1/3 năng lực phi đội oanh tạc cơ chiến lược của Nga.
Sự kiện này không chỉ làm lung lay sức mạnh không quân chiến lược của Nga mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về tương lai của lực lượng này trong bối cảnh địa chính trị đầy biến động và sự phát triển không ngừng của công nghệ quân sự.
Tác động của chiến dịch “Mạng nhện”
Thứ nhất, gây thiệt hại nghiêm trọng về vật chất và chiến lược. Chiến dịch “Mạng nhện” đã phơi bày những lỗ hổng trong hệ thống phòng không và an ninh chuỗi cung ứng của Nga. Theo các nguồn tin từ Ukraine, chiến dịch này được chuẩn bị trong hơn 18 tháng, sử dụng các UAV FPV được vận chuyển bí mật bằng xe tải với lán gỗ di động, cho phép tiếp cận các căn cứ không quân chiến lược sâu trong lãnh thổ Nga mà không bị phát hiện. Nhà phân tích quân sự Carlo Masala từ Đức nhận định rằng, nếu các tuyên bố của Ukraine là chính xác, đây là “một trong những cuộc tấn công lớn và nghiêm trọng nhất từng được thực hiện nhằm vào lực lượng oanh tạc cơ chiến lược Nga”.
Thiệt hại không chỉ dừng ở con số tài chính. Các máy bay bị phá hủy, đặc biệt là A-50, được coi là “bộ não” của không quân Nga trên chiến trường, đã làm suy giảm đáng kể khả năng trinh sát và phóng tên lửa hành trình tầm xa của Nga. Chuyên gia Chris Partridge từ BBC nhấn mạnh chiến dịch này “sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng lực phóng tên lửa hành trình của Nga”, vốn là một trong những công cụ chủ chốt trong các cuộc tấn công từ xa nhằm vào Ukraine.
Thứ hai, gửi lời cảnh báo cho hệ thống phòng thủ Nga. Chiến dịch “Mạng nhện” không chỉ là một thắng lợi chiến thuật của Ukraine mà còn là “lời cảnh tỉnh” cho Nga về những điểm yếu trong mạng lưới phòng thủ không quân. Theo New York Times, các nước đồng minh NATO đang xem xét đánh giá lại các lỗ hổng trong hệ thống phòng thủ của mình sau sự kiện này, cho thấy rằng cuộc tấn công đã làm dấy lên mối lo ngại toàn cầu về khả năng phòng thủ trước các UAV tiên tiến. Tướng Không quân Mỹ Michael Allvin nhấn mạnh rằng các quốc gia cần “tích hợp các biện pháp phòng thủ chống UAV vào thiết kế lực lượng để tạo ra thế khó xử cho đối thủ”.
Phía Nga, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Dmitry Medvedev gọi chiến dịch này là hành động leo thang nghiêm trọng; cảnh báo về “sự trừng phạt không thể tránh khỏi”. Tuy nhiên, Nga chưa đưa ra xác nhận chính thức về mức độ thiệt hại, mà chỉ đáp trả bằng các cuộc không kích vào thủ đô Kiev vào ngày 6/6/2025, sử dụng tên lửa đạn đạo và UAV. Điều này cho thấy Nga đang cố gắng lấy lại thế chủ động, nhưng đồng thời cũng phản ánh sự căng thẳng trong việc đối phó với các lỗ hổng an ninh.
Tình hình hiện tại của lực lượng hàng không chiến lược Nga
Trước chiến dịch “Mạng nhện”, lực lượng hàng không chiến lược Nga chủ yếu dựa vào các máy bay ném bom tầm xa như Tu-95MS, Tu-160 và Tu-22M3, cùng với các máy bay hỗ trợ như A-50 và Il-78M. Một bài đăng trên X của chuyên gia quân sự Viện Nghiên cứu chiến lược IISS vào ngày 2/6 cho biết Nga có khoảng 79 chiếc Tu-22M3, 17 chiếc Tu-95MS, 7 chiếc Tu-160, và một số lượng không xác định các máy bay MiG-31, Il-78M, An-12 và An-96 tại các căn cứ không quân vào tháng 5/2025. Nếu con số thiệt hại 41 máy bay của Ukraine là chính xác, Nga có thể đã mất hơn 36% năng lực hàng không chiến lược của mình, một tổn thất nghiêm trọng.
Tuy nhiên, theo Tướng Christopher Cavoli, Tư lệnh tối cao quân đồng minh châu Âu, vào tháng 4, Nga chỉ mất khoảng 10% lực lượng không quân tại Ukraine và “không mất năng lực” ở một số lĩnh vực, bao gồm hàng không tầm xa. Điều này cho thấy rằng, mặc dù chịu thiệt hại, Nga vẫn duy trì một phần đáng kể năng lực chiến lược của mình, đặc biệt là trong các nhiệm vụ tuần tra và răn đe hạt nhân.
Ngoài ra, một vấn đề lớn khác mà Nga phải đối mặt là khả năng sản xuất và phục hồi các máy bay bị mất, trong bối cảnh bị trừng phạt quốc tế hiện nay. Theo tạp chí Defense Express, từ giữa thập niên 1990, Nga chưa sản xuất hoàn toàn một chiếc máy bay ném bom chiến lược mới nào. Các máy bay như Tu-95MS và Tu-22M3 là di sản từ thời Liên Xô, với chi phí sản xuất và bảo trì cao.
Việc khôi phục phi đội ném bom chiến lược sau chiến dịch “Mạng nhện” có thể tiêu tốn gấp nhiều lần con số 7 tỷ USD và kéo dài hàng thập niên, đặc biệt khi Nga phải đối mặt với các lệnh trừng phạt quốc tế hạn chế tiếp cận công nghệ và linh kiện.
Ảnh vệ tinh cho thấy một máy bay TU 22 bị phá hủy sau vụ tấn công của Ukraine nhằm vào căn cứ không quân Nga Belaya (Ảnh: Reuters).
Nỗ lực phục hồi và hiện đại hóa
Để đối phó với những thách thức hiện tại, lực lượng quân đội Nga đang đặt hy vọng vào “Chương trình máy bay ném bom tàng hình thế hệ mới PAK DA”. Được khởi động từ năm 2009, PAK DA được thiết kế để thay thế các máy bay cũ như Tu-95MS và Tu-22M3, với các tính năng tàng hình, khả năng mang vũ khí siêu thanh, hoạt động tầm xa mà không cần tiếp nhiên liệu. Tuy nhiên, dự án này vẫn chưa có nguyên mẫu bay thử và thời điểm sản xuất hàng loạt có thể còn cách xa 10-20 năm.
Chuyên gia quân sự Vitaly Kiselev nhận định Nga cần tập trung vào các giải pháp công nghệ tự chủ để giảm phụ thuộc vào linh kiện nước ngoài, đặc biệt trong bối cảnh các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt. Tuy nhiên, nhà phân tích quốc phòng Joni Ascola từ Phần Lan cảnh báo, “việc phát triển một máy bay tàng hình như PAK DA đòi hỏi nguồn lực tài chính, nhân lực khổng lồ, điều mà Nga có thể gặp khó khăn trong bối cảnh kinh tế hiện nay”.
Trong ngắn hạn, Nga đang tập trung nâng cấp các máy bay Tu-160M, được gọi là “Thiên nga trắng”, theo Topwar. Phiên bản hiện đại hóa này được trang bị động cơ cải tiến, hệ thống điện tử mới, và khả năng mang tên lửa hành trình tầm xa như Kh-47M2 Kinzhal. Nga cũng dự kiến sản xuất thêm một số chiếc Tu-160M để duy trì năng lực chiến lược trong giai đoạn chuyển giao sang các nền tảng mới.
Bên cạnh đó, việc tích hợp các vũ khí siêu thanh như Kinzhal và Zircon vào phi đội không quân chiến lược đang được đẩy mạnh. Theo báo cáo từ Bộ Quốc phòng Nga, tên lửa Kinzhal đã được sử dụng trong các cuộc tấn công vào Ukraine như vào tỉnh Mykolaiv vào ngày 3/6 vừa qua. Những vũ khí này giúp tăng khả năng tấn công chính xác và xuyên thủng hệ thống phòng thủ đối phương, nhưng chi phí phát triển và triển khai cũng là một thách thức lớn.
Chiến dịch “Mạng nhện” đã cho thấy sự nguy hiểm của các UAV tiên tiến sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Theo bài viết trên trang quân sự Topwar, các UAV trong chiến dịch này không chỉ được điều khiển từ xa mà còn có khả năng ra quyết định trong thời gian thực nhờ AI tích hợp, giúp chúng tránh radar và tấn công chính xác. Để đối phó, Nga đang đầu tư vào các hệ thống phòng không tiên tiến như S-500, được triển khai từ cuối năm 2024, nhằm cải thiện khả năng phát hiện và đánh chặn UAV.
Tuy nhiên, chuyên gia Samuel Bendett từ Trung tâm Phân tích Hải quân (CNA) tại Mỹ nhận định rằng Nga và Ukraine đang chuyển hướng sang sử dụng các UAV giá rẻ, sản xuất hàng loạt, thay vì các UAV quân sự đắt tiền. Điều này có thể làm phức tạp thêm nỗ lực phòng thủ của Nga, khi các UAV giá rẻ có thể được triển khai với số lượng lớn, gây áp lực lên hệ thống phòng không.
Thách thức và triển vọng
Một là ngân sách và nguồn lực hạn chế. Mặc dù Nga dành khoảng 40% chi tiêu chính phủ cho các lực lượng vũ trang, việc phục hồi và hiện đại hóa hàng không chiến lược đòi hỏi nguồn tài chính khổng lồ. Các lệnh trừng phạt quốc tế tiếp tục hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ và linh kiện, buộc Nga phải tìm kiếm các giải pháp nội địa hoặc hợp tác với các đồng minh như Trung Quốc và Iran. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào các đối tác này có thể làm giảm tính tự chủ chiến lược của Nga, theo K-Politika.
Hai là cạnh tranh công nghệ toàn cầu. Mỹ và Trung Quốc cũng đang phát triển các máy bay ném bom chiến lược tiên tiến như B-21 Raider của Mỹ, H-20 của Trung Quốc. Theo Báo cáo Triển vọng An ninh mạng Toàn cầu 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, sự phát triển của các công nghệ như AI và điện toán lượng tử đang làm thay đổi cục diện chiến tranh hiện đại, đặt áp lực lớn lên Nga để duy trì lợi thế cạnh tranh. Chuyên gia quốc phòng Carlo Masala cảnh báo, “Nga cần đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa để không bị tụt hậu trong cuộc đua công nghệ quân sự”.
Ba là thiếu hụt nhân lực và đào tạo. Việc đào tạo phi công và kỹ thuật viên cho các hệ thống phức tạp như Tu-160M và PAK DA là thách thức dài hạn. Theo TASS, Ukraine cũng đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực, với hơn 45.000 vụ đào ngũ được ghi nhận trong ba tháng đầu năm 2025. Nga, mặc dù chưa công bố con số tương tự, cũng đối mặt với áp lực tương tự do cường độ hoạt động quân sự cao trong cuộc xung đột với Ukraine, nhất là hiện tượng “chảy máu chất xám” các chuyên gia công nghệ cao sang châu Âu để tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn và tránh đi lính.
Chiến dịch “Mạng nhện” buộc Nga xem xét lại chiến lược sử dụng hàng không chiến lược; thay vì chỉ tập trung các nhiệm vụ răn đe hạt nhân, Nga có thể sẽ ưu tiên các hoạt động tuần tra tầm xa, tấn công chính xác bằng vũ khí siêu thanh. Theo chuyên gia Andrii Ziuz, cựu quan chức an ninh Ukraine, Nga đã học được nhiều bài học từ cuộc xung đột với Ukraine, đặc biệt trong tích hợp các công nghệ mới như UAV, AI.
Để vượt qua các lệnh trừng phạt từ Mỹ/phương Tây, Nga có thể tăng cường hợp tác với các đồng minh như Trung Quốc và Iran trong việc phát triển công nghệ quân sự. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi Nga phải cân bằng giữa việc duy trì ảnh hưởng quốc tế và bảo vệ tính tự chủ chiến lược. Theo đánh giá của Topwar, Nga đã không bị cô lập mà còn mở rộng ảnh hưởng toàn cầu, vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới tính theo sức mua tương đương (PPP) vào năm 2024.
Chiến dịch “Mạng nhện” chứng minh vai trò của AI trong chiến tranh hiện đại. Các UAV sử dụng AI không chỉ giảm rủi ro cho con người mà còn tối ưu hóa chi phí và tăng hiệu quả chiến thuật. Trong tương lai, Nga có thể sẽ đầu tư mạnh hơn vào các hệ thống UAV tự động và AI để bổ sung cho phi đội không quân chiến lược, đặc biệt khi các máy bay truyền thống như Tu-95MS ngày càng trở nên dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công UAV.
Giới chuyên gia nhận định, chiến dịch “Mạng nhện” đã để lại hệ quả lớn đối với lực lượng hàng không chiến lược Nga, phơi bày những “lỗ hổng” trong hệ thống phòng thủ, đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng, gây thiệt hại nghiêm trọng về vật chất và chiến lược. Tuy nhiên, Nga đang nỗ lực khắc phục thông qua các chương trình hiện đại hóa như PAK DA, nâng cấp Tu-160M và phát triển vũ khí siêu thanh.
Dù đối mặt với nhiều thách thức như ngân sách hạn chế, cạnh tranh công nghệ, thiếu hụt nhân lực, Nga vẫn có tiềm năng duy trì vị thế cường quốc hàng không chiến lược nếu biết tận dụng các bài học từ cuộc xung đột và đầu tư đúng hướng vào công nghệ mới.
Tương lai của lực lượng hàng không chiến lược Nga sẽ phụ thuộc vào khả năng cân bằng giữa phục hồi ngắn hạn và hiện đại hóa dài hạn, trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị ngày càng khốc liệt. Chiến dịch “Mạng nhện” không chỉ là đòn giáng quân sự mà còn là lời nhắc nhở, trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo và chiến tranh không người lái, các cường quốc quân sự phải không ngừng đổi mới để tồn tại.
Theo K-Politika, Topwar