Vì sao ông Trump quyết theo đuổi thoả thuận hạt nhân với Iran?

Cuối tuần qua, Tổng thống Donald Trump đã triệu tập cuộc họp hẹp tại Trại David với đội ngũ an ninh quốc gia và cố vấn cấp cao để bàn về chiến lược đối phó với chương trình hạt nhân Iran và tình hình Gaza.

Đây là sự kiện hiếm hoi, không chỉ dưới thời chính quyền Trump mà ngay cả với các chính quyền tiền nhiệm, thường chỉ diễn ra khi tổng thống Mỹ xem một vấn đề nào đó là ưu tiên chiến lược.

Việc ông Trump, người nổi tiếng điều hành chính sách đối ngoại theo phong cách có phần ngẫu hứng, ít tuân thủ các nghi thức truyền thống, quyết định tổ chức phiên họp kín kéo dài nhiều giờ ở một địa điểm mang tính biểu tượng cao như Trại David, cho thấy vấn đề Iran đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của Nhà Trắng ở thời điểm hiện tại.

Thoạt nhìn, sự ưu tiên này có vẻ mâu thuẫn với chính lập trường trước đây của ông Trump. Năm 2018, chính ông đã đơn phương rút Mỹ khỏi Thỏa thuận hạt nhân Iran (JCPOA), coi đây là một “thỏa thuận tệ hại nhất” và liên tục khẳng định sẽ không nhượng bộ Iran. Nhưng trong những tháng vừa qua, ông và đội ngũ của mình lại ráo riết thúc đẩy một thỏa thuận mới, bất chấp những tranh cãi gay gắt xung quanh yêu cầu của Mỹ về việc Iran phải từ bỏ hoàn toàn quyền làm giàu uranium.

Lý do Tổng thống Trump ưu tiên vấn đề Iran

Trước hết là vai trò của yếu tố chính trị nội bộ. Ông Trump luôn tự định vị mình là người có thể đạt được những “thỏa thuận lớn”, điều mà các tổng thống khác không làm được. Với cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ 2026 đang ngày càng đến gần, một thoả thuận hạt nhân mới với Iran sẽ là chiến thắng ngoại giao quan trọng, giúp ông củng cố hình ảnh của một nhà lãnh đạo quyết đoán và thành công trên trường quốc tế trong mắt cử tri Mỹ.

Bên cạnh lợi ích chính trị, ông Trump còn đối mặt với áp lực lớn về nguy cơ chiến tranh và giá dầu. Các quan chức cấp cao Israel đã nhiều lần gửi tín hiệu rằng họ sẵn sàng hạ lệnh tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran nếu đàm phán thất bại.

Ông Trump hiểu rõ một cuộc xung đột vũ trang mới tại Trung Đông sẽ khiến giá dầu tăng vọt, tạo ra làn sóng lạm phát nghiêm trọng, gây tổn thương trực tiếp đến nền kinh tế Mỹ và đặc biệt ảnh hưởng đến nhóm cử tri chủ chốt vốn ủng hộ ông.

Chính vì vậy, việc ông Trump thúc đẩy một thoả thuận là cách để giảm thiểu nguy cơ bị kéo vào một cuộc chiến tranh mới, đồng thời ổn định thị trường năng lượng toàn cầu, giữ vững thành tựu kinh tế mà ông luôn coi là ưu tiên hàng đầu trong chiến dịch tái tranh cử.

Yếu tố chiến lược khu vực cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Việc ổn định Trung Đông có thể giúp chính quyền Trump rảnh tay hơn để tập trung vào mặt trận mà họ coi là quan trọng nhất: Cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Trong bối cảnh các tài nguyên chiến lược của Mỹ, từ ngoại giao, quân sự cho tới năng lực ra quyết định, đang bị căng kéo trên nhiều hướng, việc hạ nhiệt một điểm nóng như Iran sẽ cho phép Washington tái phân bổ nguồn lực sang Đông Á, nơi các thách thức dài hạn với Trung Quốc ngày càng rõ rệt.

Mặt khác, một thỏa thuận mới do Mỹ dẫn dắt cũng sẽ giúp Washington lấy lại vị thế tại Trung Đông sau khi từng bị Trung Quốc “vượt mặt” trong vai trò trung gian hòa giải giữa Ả rập Xê út và Iran vào năm 2023. Sự kiện đó đã khiến giới hoạch định chính sách Mỹ, bao gồm cả ông Trump và các cố vấn, nhận thức rõ hơn nguy cơ Bắc Kinh đang lặng lẽ lấp vào những khoảng trống quyền lực do Mỹ để lại.

Bằng cách chủ động trở lại với vai trò điều phối an ninh tại Trung Đông, Tổng thống Trump không chỉ muốn tái khẳng định năng lực và ý chí toàn cầu của Mỹ, mà còn gián tiếp gửi thông điệp tới Bắc Kinh: Mỹ vẫn là “người chơi” chủ chốt trong các điểm nóng chiến lược, chứ không dễ bị thay thế.

Cuộc họp kín tại Trại David cũng cho thấy rõ một thực tế khác: Chính quyền Trump 2.0 đang muốn chứng tỏ khả năng quản trị chiến lược tốt hơn so với giai đoạn trước. Trong nhiệm kỳ đầu tiên và giai đoạn đầu nhiệm kỳ hai, ông Trump thường bị chỉ trích là thiếu nhất quán, khó đoán và đôi khi không thể hiện năng lực hoạch định chiến lược rõ ràng.

Việc tổ chức cuộc họp lần này không chỉ nhấn mạnh mức độ quan tâm của ông Trump tới vấn đề Iran mà còn nhằm gửi tín hiệu rằng ông và đội ngũ của mình có đủ năng lực để quản trị hiệu quả các cuộc khủng hoảng quốc tế phức tạp.

Về phía Iran, dù các lãnh đạo nước này luôn khẳng định sẽ không bao giờ từ bỏ quyền làm giàu uranium phục vụ mục đích dân sự, song họ cũng hiểu rõ những thiệt hại kinh tế và chính trị nếu căng thẳng leo thang đến mức xung đột quân sự. Đối mặt với sức ép kinh tế nặng nề từ các lệnh trừng phạt của Mỹ, Tehran cũng có lý do riêng để không muốn đẩy tình hình vượt quá giới hạn của Mỹ.

Cuối cùng, các động thái gần đây của Tổng thống Trump cho thấy ông đang cố gắng kiểm soát chặt chẽ “nhịp độ leo thang” của vấn đề Iran. Việc duy trì các cuộc đàm phán, dù còn nhiều khó khăn, cũng là cách giữ mọi diễn biến nằm trong tầm kiểm soát của Mỹ, thay vì để các bên, đặc biệt là Israel, hành động đơn phương.

Nhìn chung có thể thấy các động thái thể hiện quyết tâm theo đuổi thỏa thuận hạt nhân với Iran của Tổng thống Trump không phải là ngẫu nhiên hay tùy hứng. Nó xuất phát từ sự kết hợp của tính toán chính trị nội bộ, nhu cầu quản trị rủi ro chiến tranh và kinh tế, cũng như tầm nhìn địa chính trị dài hạn của chính quyền Trump.

Việc triệu tập cuộc họp tại Trại David chính là tín hiệu rõ ràng nhất cho thấy Tổng thống Trump coi đây là ưu tiên đặc biệt, đáng để ông đầu tư nguồn lực và uy tín cá nhân trong giai đoạn này.